با وجود تلاش‌های چندین‌ساله کشورهای عربی منطقه برای کاهش وابستگی به تنگه هرمز از طریق احداث خطوط لوله جایگزین، بررسی‌ها نشان می‌دهد که این گذرگاه راهبردی همچنان غیرقابل دور زدن و کلیدی‌ترین شاه‌راه انرژی جهان باقی مانده است.
در سال‌های گذشته، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و عراق پروژه‌هایی را برای انتقال نفت طراحی کرده‌اند تا بتوانند در شرایط بحرانی از آسیب‌پذیری عبور از تنگه هرمز بکاهند. با این حال، بررسی ظرفیت واقعی این خطوط و نقش مکمل آن‌ها در برابر وزن راهبردی تنگه هرمز، تصویر روشنی از ادامه وابستگی منطقه و جهان به این آبراه مهم ارائه می‌دهد.
خطوط جایگزین؛ ظرفیت بالا، بهره‌برداری پایین
عربستان سعودی در قالب خط‌لوله شرق-غرب، ظرفیت اسمی انتقال روزانه ۵ میلیون بشکه نفت خام را دارد. این ظرفیت با احتساب دیگر خطوط انتقال نفت و مایعات گازی به ۷ میلیون بشکه در روز می‌رسد. با این حال، تنها حدود ۲ میلیون بشکه از این ظرفیت به‌طور فعال مورد استفاده قرار می‌گیرد.
امارات نیز از طریق خط‌لوله ابوظبی به بندر فجیره در دریای عمان، امکان انتقال ۱.۵ میلیون بشکه نفت در روز را داراست اما تنها حدود ۱ میلیون بشکه از این ظرفیت بهره‌برداری می‌شود. عراق نیز خط‌لوله کرکوک–جیهان را برای صادرات نفت تولیدی شمال کشور در اختیار دارد، اما این مسیر صرفاً بخش کوچکی از صادرات عراق را پوشش می‌دهد و نفت حوزه جنوبی همچنان از مسیر تنگه هرمز عبور می‌کند.
بر پایه تخمین‌هایی از جمله ارزیابی اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA)، عربستان و امارات در کوتاه‌مدت می‌توانند مجموعاً ۲.۵ میلیون بشکه روزانه دیگر به ظرفیت بهره‌برداری‌شده خود اضافه کنند. حتی با این افزایش، میزان بهره‌برداری از ظرفیت اسمی خطوط لوله جایگزین، نهایتاً به دوسوم ظرفیت نظری خواهد رسید.
تنگه هرمز؛ جریان حیاتی انرژی جهانی
در حال حاضر، بیش از ۱۴.۵ میلیون بشکه نفت‌خام روزانه از تنگه هرمز عبور می‌کند. حتی در سناریوی فعال‌سازی کامل ظرفیت خطوط جایگزین، این عدد تنها به ۱۲ میلیون بشکه در روز کاهش خواهد یافت. افزون بر آن، ۶ میلیون بشکه فرآورده‌های نفتی و ۸۵ میلیون تن گاز طبیعی مایع‌شده (LNG) —معادل ۱۲۰ میلیارد متر مکعب در سال— همچنان از این مسیر انتقال می‌یابند.
همچنین، حجم قابل‌توجهی از محصولات پتروشیمی کشورهای منطقه نیز از تنگه هرمز عبور می‌کند که راهکار جایگزینی برای آن‌ها فعلاً در مقیاس عملیاتی وجود ندارد.
ابعاد ژئوپلیتیکی و راهبردی تنگه هرمز
اهمیت تنگه هرمز صرفاً به اعداد و ارقام صادرات انرژی محدود نمی‌شود. این آبراه باریک در مرکز معادلات امنیتی، سیاسی و نظامی منطقه خلیج فارس قرار دارد. آمریکا، انگلیس و دیگر قدرت‌های جهانی همواره حضور نظامی قابل‌توجهی در نزدیکی آن داشته‌اند و هرگونه تحرک نظامی یا بحران در این منطقه، تأثیر مستقیم بر بازارهای جهانی نفت و امنیت انرژی دارد.
کارشناسان معتقدند که تنگه هرمز عملاً با هیچ مسیر زمینی یا دریایی دیگری قابل جایگزینی نیست و هر اختلالی در آن، چه به دلیل جنگ یا تحریم، می‌تواند ساختار عرضه جهانی انرژی را دچار بحران کند.
نتیجه‌گیری: تنگه هرمز هنوز هم تعیین‌کننده است
با درنظر گرفتن اطلاعات موجود، روشن است که علی‌رغم تلاش‌های جدی برخی کشورهای تولیدکننده نفت برای ایجاد خطوط جایگزین، تنگه هرمز در حال حاضر و در آینده قابل پیش‌بینی، همچنان شاهرگ حیاتی انرژی جهان خواهد ماند.
این وابستگی ساختاری، جایگاه این تنگه را نه‌تنها در نقشه جغرافیایی، بلکه در ذهن و معادلات ژئوپلیتیکی جهانی نیز تثبیت کرده است—جایی که امنیت، دیپلماسی و انرژی با هم گره خورده‌اند.
منبع: مرکز بررسی راهبردی امارات
بازنویسی نهایی: تیم تحریریه یمن‌الاسلام