در شرایطی که موازنه قدرت در غرب آسیا بهطور محسوسی در حال تغییر است، دیدار اخیر مقامهای ارشد عربستان سعودی و ژاپن در ریاض [گزارش کامل الخلیج آنلاین] را باید نشانهای از نگرانی فزاینده بازیگران سنتی و فرامنطقهای از نظم نوینی دانست که محور مقاومت، بهویژه یمن، در حال تحمیل آن است. این دیدار، اگرچه در ظاهر با عناوین کلی دیپلماتیک برگزار شد، اما در عمق خود بازتابدهنده تلاش برای مهار پیامدهای تحولات امنیتی، سیاسی و اقتصادی منطقه است.
بر اساس اعلام رسمی وزارت خارجه عربستان، ولید بن عبدالکریم الخریجی، معاون وزیر امور خارجه این کشور، در ریاض از کیئیچی ایواموتو، معاون وزیر خارجه ژاپن و مدیرکل دفتر امور خاورمیانه و آفریقا استقبال کرده است. بیانیههای رسمی، محور گفتوگو را «روابط دوجانبه» و «موضوعات مورد اهتمام مشترک» عنوان کردهاند؛ عباراتی کلی که معمولاً برای پنهانسازی مباحث حساستر به کار میروند.
تحولات میدانی و سیاسی منطقه نشان میدهد که چنین دیدارهایی دیگر نمیتوانند صرفاً در چارچوب دیپلماسی کلاسیک تحلیل شوند. غرب آسیا وارد مرحلهای شده که در آن، امنیت انرژی، خطوط کشتیرانی و ثبات سیاسی، مستقیماً تحت تأثیر بازیگرانی قرار دارد که خارج از اراده آمریکا و متحدانش عمل میکنند.
روابط عربستان و ژاپن؛ از نفت تا سیاست منطقهای
روابط دیپلماتیک عربستان سعودی و ژاپن از سال ۱۹۵۵ آغاز شده و برای دههها بر محور انرژی، سرمایهگذاری و تجارت استوار بوده است. ژاپن بهعنوان یکی از بزرگترین واردکنندگان نفت جهان، همواره به ثبات صادرات انرژی از خلیج فارس وابسته بوده و عربستان یکی از اصلیترین تأمینکنندگان این نیاز محسوب میشود.
اما تحولات سالهای اخیر نشان داده که این رابطه در حال عبور از مرحله صرفاً اقتصادی است. افزایش ناامنی در دریای سرخ، تهدید خطوط کشتیرانی و ناتوانی قدرتهای غربی در کنترل بحرانهای منطقهای، توکیو را به سمت ایفای نقش سیاسی فعالتر در غرب آسیا سوق داده است.
ژاپن و نگرانیهای پنهان امنیتی
برخلاف تصویر رسانهای از ژاپن بهعنوان کشوری بیطرف، واقعیت آن است که سیاست خارجی توکیو بهشدت با منافع راهبردی آمریکا گره خورده است. هرگونه اختلال در انتقال انرژی از منطقه، پیامدهای مستقیم و فوری برای اقتصاد ژاپن دارد.
در این چارچوب، یمن و نقش آن در معادلات دریایی و امنیتی به یک عامل تعیینکننده تبدیل شده است؛ عاملی که اگرچه در بیانیههای رسمی نادیده گرفته میشود، اما در محاسبات پشتپرده دیپلماتیک حضوری پررنگ دارد.
گفتوگوی راهبردی؛ دیپلماسی یا هماهنگی سیاسی؟
آنچه تحت عنوان «گفتوگوی راهبردی سعودی ـ ژاپنی» معرفی میشود، در عمل فراتر از گفتوگوهای نمادین است. نخستین نشست این گفتوگو در سپتامبر ۲۰۲۳ در ریاض برگزار شد؛ مقطعی که منطقه با پیامدهای جنگ غزه و گسترش دامنه درگیریها مواجه بود.
امضای یادداشت تفاهم گفتوگوی راهبردی در همین بازه زمانی، نشان میدهد که دو طرف بهدنبال هماهنگی مواضع در قبال تحولات امنیتی غرب آسیا هستند؛ تحولاتى که محور مقاومت در شکلگیری آن نقشی اساسی ایفا میکند.
عربستان پس از شکست نظامی در یمن
عربستان سعودی پس از سالها جنگ پرهزینه علیه یمن و ناکامی در تحقق اهداف خود، ناچار به تغییر رویکرد شده است. ریاض اکنون بهجای ابزار نظامی، بر دیپلماسی و تنوعبخشی به روابط خارجی تمرکز کرده است.
دیدار با مقامهای ژاپنی، بخشی از این تلاش برای بازسازی تصویر بینالمللی عربستان است؛ تلاشی که بیش از آنکه ناشی از اعتماد به نفس باشد، ریشه در نگرانی عمیق از معادلات جدید منطقه دارد.
چشمانداز سعودی ـ ژاپنی ۲۰۳۰؛ اقتصاد در سایه امنیت
برنامه «چشمانداز عربستان ـ ژاپن ۲۰۳۰» که در سال ۲۰۱۷ معرفی شد، در ظاهر بر توسعه اقتصادی و فناوری تمرکز دارد. اما بدون ثبات امنیتی در منطقه، چنین پروژههایی عملاً فاقد پشتوانه اجرایی هستند.
ژاپن بهخوبی میداند که امنیت سرمایهگذاری و انرژی، بهطور مستقیم به تحولات یمن و دریای سرخ وابسته است؛ موضوعی که حتی اگر در رسانهها مطرح نشود، در تصمیمسازیها نقش محوری دارد.
یمن؛ متغیر حذفناشدنی معادلات جدید
غیبت نام یمن در بیانیههای رسمی این دیدار، نه از سر بیاهمیتی، بلکه به دلیل حساسیت بالای این پرونده است. یمن امروز به یک بازیگر تعیینکننده در معادلات منطقهای تبدیل شده و توانسته موازنه قدرت را به زیان محور غربی تغییر دهد.
نادیدهگرفتن این واقعیت، معادلات ریاض و توکیو را با خطای راهبردی مواجه خواهد کرد.