ظهور اسلام و دوران عثمانی
عربستان سعودی در مقطعی حساس از تاریخ شکل گرفت؛ سرزمینی که در قرن هفتم میلادی شاهد ظهور اسلام، تحولی شگرف در تاریخ بشریت، بود. با طلوع اسلام، جهل و ضلالت در سرزمین‌های مختلف برچیده شد و نور این دین بر جهان تابید. با این حال، شبه‌جزیره عربستان تا قرن بیستم میلادی نقشی کم‌اهمیت و جزئی در روابط بین‌المللی و سیاست‌های جهانی ایفا می‌کرد. این سرزمین در چشم قدرت‌های استعماری، منطقه‌ای دورافتاده و بی‌ثمر به شمار می‌رفت. در آن زمان، جزیره‌العرب تحت حاکمیت امپراتوری عثمانی قرار داشت و تا قرن‌ها، اداره اماکن مقدس مکه و مدینه توسط نمایندگان عثمانی انجام می‌شد. در اوایل قرن بیستم، حسین بن علی، معروف به شریف حسین، از سوی عثمانی‌ها به عنوان والی مکه و مدینه منصوب شد.
خیزش ناسیونالیستی و جنگ جهانی اول
با آغاز قرن بیستم و رشد احساسات ناسیونالیستی در میان اعراب تحت سلطه عثمانی، شریف حسین و پسرانش، فیصل، عبدالله و علی، به فعالیت‌های سیاسی ناسیونالیستی روی آوردند. این تغییرات هم‌زمان با آغاز جنگ جهانی اول و ورود ترک‌های جوان به جنگ به نفع آلمان بود که باعث شد بریتانیا در سال ۱۹۱۵ به طور محرمانه با شریف حسین مذاکره کند. در این مذاکرات، توافقی با هدف تحریک اعراب به قیام علیه عثمانی‌ها صورت گرفت و بریتانیا وعده داد که پس از پایان جنگ، رهبری جهان عرب به شریف حسین واگذار خواهد شد. با این حال، پس از پایان جنگ، بریتانیا به این وعده عمل نکرد و کشورهای عربی را میان قدرت‌های استعماری خود و فرانسه تقسیم کرد.
پادشاهی حجاز و رقابت با آل سعود
شریف حسین که از عدم تحقق وعده‌ها ناامید شده بود، پس از پایان جنگ جهانی اول تصمیم به تأسیس کشوری با عنوان پادشاهی حجاز گرفت و در سال ۱۹۲۰ خود را خلیفه مسلمانان اعلام کرد و از مسلمانان خواست تا با او بیعت کنند. اما مهم‌ترین مشکل وی، رقابت با خاندان آل سعود و متحدان وهابی آنها بود که در مناطق نجد و بخش‌های مرکزی شبه‌جزیره قدرت زیادی داشتند. از سال ۱۹۲۰، جنگ داخلی میان این دو گروه آغاز شد.
در این نبردها، خاندان آل سعود با اتحادهای داخلی و قدرت بیشتر از شریف حسین ظاهر شدند. در سال ۱۹۲۴، ابن سعود توانست علی، پسر شریف حسین، را شکست دهد و کنترل حجاز را به دست گیرد. ابن سعود سپس به تأسیس حکومت خود در منطقه حجاز پرداخت و در ادامه با بستن قراردادهای نفتی با شرکت‌های آمریکایی در اوایل دهه ۱۹۳۰، کنترل بیشتر سرزمین‌های شبه‌جزیره را به دست آورد. در نهایت، در ۱۹۳۲، عربستان سعودی به عنوان یک کشور یکپارچه تأسیس شد. در دهه‌های بعد، عربستان سعودی با افزایش درآمد نفتی در دهه ۱۹۷۰ به قدرتی منطقه‌ای تبدیل شد و نقش کلیدی در سیاست‌های جهانی ایفا کرد.
اتحاد آل سعود و محمد بن عبدالوهاب: ریشه‌های ایدئولوژیک دولت مدرن
نقش استعمارگران و ظهور وهابیت
در تاریخ اسلام، در بسیاری از موارد شاهد دخالت‌های سیاسی استعمارگران و حاکمان مستبد در امور مذهبی و سیاسی جوامع مسلمانان بوده‌ایم. یکی از اهداف مهم استعمارگران ایجاد شکاف در میان مسلمانان و انحراف از اصول اسلامی بود. برای این کار، استعمارگران به ترویج افکار و جریان‌های مذهبی خاصی پرداختند که به تقسیم مسلمانان کمک می‌کرد. یکی از این جریان‌ها، مکتب وهابیت بود که به ویژه در عربستان سعودی تأثیرات زیادی داشت.
مکتب وهابیت توسط محمد بن عبدالوهاب در اواسط قرن هجدهم میلادی بنیان‌گذاری شد. محمد بن عبدالوهاب که از خانواده‌ای مذهبی در نجد عربستان بود، معتقد بود که مسلمانان از مسیر صحیح دین اسلام دور شده‌اند و باید به اصول اولیه اسلام بازگردند. او بسیاری از اعمال و باورهای پذیرفته‌شده در جوامع اسلامی را بدعت می‌دانست و به طور خاص بر توحید و رد هرگونه شرک و توسلات تأکید داشت.
شکل‌گیری اتحاد سیاسی-مذهبی
در همان دوران، محمد بن سعود، حاکم درعیه در نجد، به توافقی با محمد بن عبدالوهاب رسید. این همکاری به یک اتحاد سیاسی-مذهبی تبدیل شد که هدف آن ترویج وهابیت در شبه‌جزیره عربستان بود. این اتحاد توانست با حمایت‌های بیرونی و کمک‌های سیاسی، افکار وهابیت را گسترش دهد و در مناطق وسیعی از عربستان قدرت پیدا کند. این گسترش معمولاً با حملات نظامی و تخریب اماکن مذهبی همراه بود.
مقاومت عثمانی و بقای وهابیت
با این حال، این گسترش به ویژه در اواخر قرن هجدهم با مقاومت شدید امپراتوری عثمانی روبه‌رو شد. عثمانی‌ها که در آن زمان قدرت غالب در منطقه بودند، با لشکرکشی‌هایی به شبه‌جزیره عربستان، موفق شدند وهابیت را از غرب شبه‌جزیره و مناطق مقدس مکه و مدینه بیرون کنند.
اما حتی با این شکست‌ها، خاندان آل سعود و پیروان وهابیت در بخش‌های شرقی عربستان، به ویژه در نجد باقی ماندند و تا اوایل قرن بیستم، این جریان مذهبی به مبارزات خود ادامه داد. در سال ۱۹۰۲، عبدالعزیز بن عبدالرحمن بن سعود، رئیس قبیله آل سعود، توانست ریاض را پس بگیرد و شروع به گسترش قدرت خود در سایر نواحی عربستان کند. در خلال جنگ جهانی اول، بریتانیا با پرداخت کمک‌های مالی به آل سعود، قصد داشت تا این خاندان را از حمله به حجاز منصرف کند. با این حال، پس از پایان جنگ و کاهش حمایت بریتانیا از شریف حسین، عبدالعزیز بن سعود توانست با استفاده از فرصت‌های به دست آمده، حجاز را نیز تصرف کند و در سال ۱۹۳۲، پادشاهی واحد عربستان سعودی را تأسیس کند.
در نتیجه، با همکاری خاندان آل سعود و مکتب وهابیت، عربستان سعودی به یکی از کشورهای قدرتمند منطقه‌ای تبدیل شد و نقش تعیین‌کننده‌ای در تحولات سیاسی، مذهبی و اقتصادی منطقه ایفا کرد.
منبع: کتاب عربستان، دکتر سید حمزه صفوی