عربستان سعودی با هدف کاهش وابستگیهای خارجی و تحقق اهداف بلندپروازانه چشمانداز ۲۰۳۰، گامهای بزرگی در مسیر بومیسازی صنایع دفاعی برداشته است.
در همین راستا، این کشور اخیراً سه توافقنامه مهم با شرکتهای دفاعی برجسته ترکیهای، شامل «نورول ماشینا» (Nurol Makina)، «FNSS» و «آسلسان» (ASELSAN) به امضا رسانده است. این قراردادها به طور خاص بر انتقال فناوری ساخت خودروهای زرهی (در کلاسهای ۴x۴ و ۸x۸) و برجکهای مسلح تمرکز دارند.
قرار است فناوریهای مذکور در مجتمع صنعتی پیشرفته شرکت «سامی» (SAMI) در عربستان بومیسازی و تولید شوند. این مجتمع که انتظار میرود تا پایان سال جاری میلادی به بهرهبرداری برسد، با بهرهگیری از فناوریهای نوین نظیر هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و رباتیک، مطابق با استانداردهای انقلاب صنعتی چهارم طراحی شده است. این رویکرد، نشاندهنده عزم ریاض برای جهش فناورانه در بخش دفاعی است.
چشمانداز ۲۰۳۰ و جایگاه صنایع دفاعی
برنامههای بومیسازی دفاعی عربستان سعودی در چارچوب سند «چشمانداز ۲۰۳۰» تعریف شدهاند که هدف آن کاهش اتکا به درآمدهای نفتی و ایجاد اقتصادی متنوع است. صنایع نظامی در این طرح نقش محوری ایفا میکنند و بر سه محور کلیدی استوارند:
1. بهینهسازی خریدهای نظامی: خرید هوشمندانهتر و با بازدهی بالاتر.
2. بومیسازی بیش از ۵۰ درصد هزینههای دفاعی تا سال ۲۰۳۰: هدفی جاهطلبانه برای کاهش وابستگی به واردات.
3. توسعه فناوریهای دفاعی پیشرفته: حرکت به سمت نوآوری و تولید دانشبنیان در حوزه دفاعی.
مقامات سعودی ادعا میکنند که نرخ بومیسازی در صنایع دفاعی از ۴ درصد در سال ۲۰۱۸ به ۱۹.۳۵ درصد افزایش یافته است. همچنین، تعداد شرکتهای فعال و مجاز در این حوزه به ۲۹۶ شرکت رسیده و خریدهای داخلی به ارزش ۳.۴۶ میلیارد دلار انجام شده است.
ابهامات و پرسشها: آیا بومیسازی واقعی است؟
با وجود آمار و ارقام ارائه شده و سرمایهگذاریهای کلان در زیرساختها، گزارشهای بینالمللی همچنان عربستان سعودی را به عنوان بزرگترین واردکننده سلاح در خاورمیانه معرفی میکنند.
این واقعیت، پرسشهایی را در مورد ماهیت واقعی «بومیسازی» مطرح میکند. آیا انتقال فناوری و تولید تحت لیسانس، به معنای دستیابی به استقلال کامل در زنجیره تأمین و طراحی است؟
در حالی که عربستان هدف دارد تا سال ۲۰۳۰ سهم صنایع دفاعی در اقتصاد کشور را به ۲۵ میلیارد دلار برساند، باید دید آیا این اهداف صرفاً از طریق مونتاژ و تولید تحت نظارت شرکتهای خارجی محقق خواهد شد یا ریاض قادر خواهد بود به توسعه دانش بومی و خودکفایی واقعی در صنعت دفاعی دست یابد.
وابستگی به فناوریهای خارجی، حتی در صورت مونتاژ داخلی، همچنان میتواند این کشور را در برابر نوسانات ژئوپلیتیک و تحریمهای احتمالی آسیبپذیر سازد. موفقیت واقعی این طرح در گرو توانایی عربستان در پرورش نیروی انسانی متخصص، ایجاد زیرساختهای تحقیق و توسعه بومی و کاهش تدریجی اتکا به شرکای خارجی در تمام مراحل تولید و نگهداری خواهد بود.