برای تبیین هر چه بهتر روند احزاب سیاسی در یمن به طور کلی دوره های زمانی تحولات سیاسی این کشور به سه دسته ذیل تقسیم می شود:

دوره نخست

در این دوره که از دهه 40 تا دهه 50 قرن بیستم به طول انجامید، حکومت ائمه زیدی در رأس قدرت بود. زیدی‌ها از حدود 898 م تا سال 1962 در مسند قدرت قرار داشتند. آخرین امام زیدی محمد البدر بر اثر کودتای جمهوری‌خواهان در سال 1962 حکومت خود را از دست داد. در این دوره احزابی همچون احرار، اتحاد یمن، امر به‌ معروف و نهی از منکر، اتحادیه خلق، اتحادیه فرزندان جنوب، حزب بعث و جنبش ناسیونالیست‌های عرب در جنوب یمن تشکیل شده و فعالیت خود را آغاز کردند. در این دوره گروه‌ها و احزاب سیاسی بدون محدودیت‌های سیاسی توانستند کنش‌های سیاسی خود را در یمن شروع کنند.

دوره دوم

در این دوره تحولات سیاسی، احزاب و گروه‌های سیاسی با شکست دادن حکومت ائمه زیدی در سال 1962 توسط جمهوری‌خواهان مورد حمایت مصر، تحت‌فشار قرار گرفتند. رویکرد استبدادی که توسط عبدالله السلال در یمن حکمفرما شده بود، موجب سرکوبی احزاب و گروه‌های سیاسی شد و آنان فعالیت‌های خود را به‌صورت زیرزمینی دنبال کردند. این دوره که از اوایل دهه60 آغاز شده بود تا پایان دهه80 ادامه یافت.

دوره سوم

دوره سوم شامل زمان اتحاد یمن شمالی و یمن جنوبی در سال 1990 بود. رئیس یمن متحد شده علی عبدالله صالح بود که سعی می‌کرد با صدور اجازه تأسیس و فعالیت احزاب سیاسی در یمن، خود را طرفدار آزادی‌های سیاسی معرفی کند. عبدالله صالح با صدور فرمان برگزاری انتخابات محلی، ریاست جمهوری و پارلمانی و مدیریت این انتخابات، باعث شد تا احزاب حاکم به رهبری خودش به پیروزی برسند، بعد آن را آزادی و فعالیت‌های سیاسی احزاب در قالب دموکراسی معرفی می‌کرد.

در حال حاضر احزاب سیاسی زیادی در یمن فعالیت می کنند که به مهم‌ترین آنان اشاره می‌شود:

1- حزب الموتمر الشعبي (حزب كنگره مردمی)

قبل از وحدت دو يمن حزب كنگره مردمی، حزب حاكم يمن شمالي بود كه پس از روي كار آمدن علي عبدالله صالح در سال 1978م و ممنوع شدن فعاليت گروههاي ناصريسم و فرار رهبران آنها به يمن جنوبي در تاریخ 24/8/1982م بطور رسمي شروع به فعاليت نمود.

پس از اتحاد دو يمن و تشكيل يمن واحد تحت عنوان جمهوري يمن، سه حزب عمده در يمن تشكيل يافت که در كيان حكومت نفوذ و قدرت داشته است. اين سه حزب عبارت بود از: حزب كنگره مردمي به رهبري علي عبدالله صالح (ریيس جمهور)، حزب سوسياليست به رهبری علي سالم البيض (معاون ریيس جمهور)، حزب تجمع اصلاح به رهبري عبدالله حسين الاحمر (ریيس مجلس نمايندگان يمن). پس از تشكيل حكومت يمن بين احزاب و مقامات آن اختلاف گسترده بوجود آمد.

حزب مؤتمر در یمن شمالی و قبل از وحدت دو یمن به ریاست علی عبدا… صالح و نیز بعد از وحدت یمن تا بیداری اسلامی و برکناری وی طبق طرح ابتکاری شورای همکاری خلیج فارس، مهمترین و بزرگترین حزب یمن برشمرده می شد و حزب حاکم بوده و از امکانات دولتی بهره مند بوده است. بعد از بیداری اسلامی و رییس جمهور شدن عبدربه منصور هادی (معاون علی عبدا… صالح) این حزب همچنان به ریاست علی عبدا… صالح یکپارچگی و انسجام خود را حفظ نمود تا زمانی که ائتلاف عربی به رهبری سعودی به یمن حمله نمود و بخشی از این حزب به همراه عبدربه منصور هادی به ریاض فرار کردند. بخش دیگر که در صنعا بود تحت ریاست علی عبدا… صالح بود ، پس از مرگ وی نیز به انصارا… وفادار ماند. بخشی نیز به پسر وی احمد علی عبدا… صالح که در امارات سکونت دارد اعلام وفاداری نمودند. در حال حاضر نیز این حزب جزء مهمترین و بزرگترین احزاب سیاسی یمن برشمرده می شود و در دولت نجات ملی یمن نیز با انصارا… مشارکت دارد.

تقسیمات فعالیت حزب موتمر

– از تاریخ وحدت یمن در سال22/5/1990م تا 27/4/1993م قدرت را با حزب سوسیالیست یمن تقسیم نمود.

– از ماه می 1993م تا 7/7/1994م در دولت ائتلافی سه جانبه با حزب سوسیالیست یمن و حزب اصلاح شرکت داشت.

– از جولای 1994 تا آوریل 1997م در دولت ائتلافی دوجانبه با حزب اصلاح شرکت داشت.

– دولت در ماه می سال 1997م به ریاست دكتر فرج بن غانم تمام اعضای خود را از بین اعضای حزب کنگره مردمی به جز دو عضو، انتخاب نمود.

– دکتر عبدالکریم الاریانی در ماه می 1998م دولت دیگری تشکیل داد که تمام اعضای آن از حزب کنگره مردمی انتخاب شده بودند.

– حزب در سال 2001 یک دولت و در سال2003 دولت دیگری به ریاست عبدالقادر باجمال تشکیل داد.

– در آوریل سال 1993م در انتخابات عمومی مجلس نمایندگان شرکت نمود و به 123 کرسی از 301 کرسی مجلس نمایندگان با نسبت 41% دست یافت.

– در انتخابات دوره دوم نمایندگی در تاریخ 27/4/1997م به 226 کرسی مجلس به نسبت 75% از کل کرسیهای مجلس نمایندگان دست یافت.

– در انتخابات دوره سوم نمایندگان در تاریخ 27/4/2003م به 229 کرسی مجلس به نسبت 76.08% کل کرسیهای مجلس دست یافت.

رهبران اين حزب در اوایل تشکیل آن عبارت بودند از:

1- علي عبدالله صالح دبيركل و ریيس جمهور.

2- عبدالعزيز عبدالغني معاون دبيركل و عضو شوراي رياست جمهوري.

3- عبدالكريم الارياني عضو كميته دایمي حزب و وزير خارجه وقت و وزير طرح و برنامه و توسعه ملي.

4- يحيي متوكل ریيس كميته روابط خارجي حزب.

2- حزب التجمع اليمني للاصلاح

– تاریخ تاسیس: 13/9/1990 میلادی.

– مؤسس حزب: شیخ عبدالله بن حسین الاحمر.

– رییس حزب: محمد عبدالله الیدومی.

– دبیرکل حزب: عبدالوهاب الآنسی

– در اولین انتخابات عمومی نمایندگان مجلس در تاریخ 27/4/1993م شرکت نمود و به 62 کرسی مجلس دست یافت و از ماه می 1993م تا 7/7/1994م در دولت ائتلافی سه جانبه حضور داشت.

– از ماه جولای 1994م تا آوریل 1997م در دولت ائتلافی دوجانبه با حزب کنگره مردمی شرکت داشت.

– در دومین انتخابات نمایندگان مجلس در تاریخ 27/4/1997م شرکت نمود و به 54 کرسی از 301 کرسی دست یافت و بعد از این انتخابات از ماه می 1997م تاکنون به جرگه مخالفین دولت پیوست.

– در انتخابات محلی سال2001م شرکت نمود و بعد از حزب کنگره مردمی در جایگاه دوم قرار گرفت.

– در سومین انتخابات نمایندگان مجلس در تاریخ 27/4/2003م شرکت نموده و به 45 کرسی به نسبت 14.95% از 301 کرسی مجلس دست یافت.

– در انتخابات ریاست جمهوری 23/9/1999م شرکت ننمود و علی عبدالله صالح را به عنوان کاندیدای خود معرفی نمود.

– روزنامه رسمی این حزب، روزنامه الصحوه است.

اين حزب از شخصيتهاي مختلف شيوخ قبايل طرفدار عربستان، اخوان المسلمين يمن، رهبران و مبلغان وهابيها تشكيل گرديده است. از رهبران این حزب شيخ عبدا.. بن حسين الاحمر، شيخ مشايخ قبيله بزرگ حاشد بود که ریاست مجلس يمن را نیز تا زمان مرگش در سال 2007 عهده دار بود. وي از عناصر وابسته به رژيم عربستان بود. الاحمر قبل از وحدت، در دهه هفتاد به مدت 4 سال ریيس مجلس شورا بوده و در انتخابات سال 1993 جناح وي توانست به مجلس راه يابد.

اين حزب با در دست داشتن كليه امكانات به صورت يكي از مبلغين افكار و آراي مذهب وهابيت در ميان اكثريت مردم يمن كه زيدي هستند در آمده و توانست از نفرت و دشمني مردم نسبت به حكام آل سعود بكاهد. از جمله فعالیت های شیطنت آمیز حزب اصلاح می توان به تاسیس مرکز آموزشی سلفی در منطقه دماج استان صعده (مرکز زیدیه یمن) اشاره کرد. این مرکز که به ریاست یحیی الحجوری اداره می شد و به آموزش صدها جوان یمنی و بیگانه از جمله فرانسوی، کانادایی، روسی و آسیایی می پرداخت در دوران فعالیت خود اقدام به ایجاد درگیری با انصارا… که در آن زمان هنوز به حوثی ها معروف بودند می نمود تا چهره آنها را به عنوان خشونت طلب نشان دهد و بارها باعث درگیری های مسلحانه با انصارا… شد. لذا آنها نیز در دوره انقلاب جوانان یمنی بعد از بیداری اسلامی و زمانی که هنوز وارد صنعا نشده بودند در نهایت مجبور به مقابله با این مرکز شده و با نابود کردن این مرکز فتنه، آنها را از دماج و صعده اخراج نمودند و در ادامه به سمت استان عمران پیشروی نموده و با خاندان الأحمر درگیر شده، عوامل و عناصر نظامی حزب اصلاح در تیپ 310 زرهی را در این استان در سال 2014 شکست دادند و هیمنه قدرت نظامی اصلاح را در هم شکستند. پس از آن به سمت صنعا آمده و با سیطره بر پایتخت و کنترل دولت عبدربه منصور هادی که عوامل حزب اصلاح در آن نفوذ داشتند مانع از انحراف انقلاب جوانان یمن شده و آن را إحیاء نمودند و نقاب از چهره اصلی و منافق حزب اصلاح برداشتند و طرحها و توطئه های آن را برای مردم یمن خنثی نمودند. در حقیقت رهبران حزب اصلاح که با تمام قوا با نظام علی عبدا… صالح به مبارزه برخواسته بودند و ژست انقلابی به خود گرفته بودند و حتی لشکر یکم زرهی یمن به فرماندهی علی محسن الأحمر به دفاع از مردم انقلابی اقدام نموده بود تا سوار موج انقلاب شوند و به قدرت برسند با ژرف اندیشی و تحلیل های انصارا… و افشاگری های آنها، نقاب از چهره منافقانه رهبران اصلاح برداشته شد و مردم پی به نقشه های شوم آنها برده و از آنها روی گردان شدند. لذا مشاهده می کنیم که رهبران و هواداران این حزب حتی در زمان تجاوزات یک ائتلاف بیگانه به کشورشان از آن حمایت نموده و به یمن و مردم آن خیانت کردند و به دشمنی با انصارا… و مردم یمن پرداختند و با همه امکانات خود سعی نمودند انصارا… را تضعیف نمایند.

ارگان رسمي تجمع، هفته نامه الاصلاح است كه هر 15 روز يك بار منتشر مي شود. هفته نامه الصحوه نيز ارگان اخوان المسلمين مي باشد كه افكار و عقايد حزب را تبليغ مي كند. اخوان المسلمين در بحران خليج فارس، خواستار خروج عراق از كويت شد. حزب التجمع از 4 ساختار مهم زير برخوردار است.

1- ساختار قبيله ای به ریاست شیخ صادق الأحمر (شیخ المشایخ قبایل حاشد)

2- تشكل فقها و مبلغين ديني كه عبدالمجيد زنداني، مسؤول آن است.

3- ساختار اخوان المسلمين و سیاسی حزب كه دبيركل حزب (عبدالوهاب الآنسی) و رییس حزب (محمد الیدومی)، رياست آن را در دست دارند.

4- جناح نظامی حزب نیز به فرماندهی علی محسن الأحمر می باشد.

از طرف دیگر رهبران این حزب از افراد ثروتمند و صاحبان شرکتهای مهم در یمن می باشند که به لحاظ مالی تاثیر زیادی در فعالیت های آن می گذارد. به عنوان مثال شرکت سبأفون بزرگ ترین شرکت مخابراتی یمن است که تحت مالکیت حمید الأحمر می باشد که هم اکنون در ترکیه به سر می برد و با کمک دولتهای ترکیه و قطر از جریان إخوانی حزب حمایت می کند.

عوامل تشكيلاتي فوق يك اهميت استراتژيكي مهمي را به اين حزب مي دهد و علاوه بر تقدم نسبي اين حزب بدليل اسلامي بودن آن، در ميان مردم از نفوذ بيشتري برخوردار است. اين حزب در مدارس، جمعيتهاي خيريه، جلسات آموزش فقه و در زمينه هاي سياسي مختلف فعاليت داشته و طيف وسيعي را در بر مي گيرد.

3- الحزب الاشتراكي اليمني (حزب سوسیالیست یمن)

– مؤسسین: عبدالفتاح اسماعیل – علی ناصر محمد – علی سالم البیض

– دبیرکل: عبدالرحمن السقاف

– تاريخ تأسيس: 1978م و از سال 1978 تا می 1990م بر یمن جنوبی حکمرانی نمود.

– از زمان وحدت یمن در تاریخ 22/5/1990م تا 27/4/1993م قدرت را با حزب مؤتمر تقسیم نمود.

– از ماه می 1993 تا 7/7/1994در دولت ائتلافی سه جانبه با حزب مؤتمر و حزب اصلاح شركت داشت.

– از قدرت کناره گیری نمود و بعد از قیام رهبری سابق آن به عملیات تجزیه طلبانه در سال 1994م به صف مخالفان پیوست.

– در اولین دوره انتخابات مجلس در تاریخ 27/4/1993م 56 کرسی مجلس را کسب نمود. (26%).

– در دومین دوره انتخابات مجلس نمایندگان در تاریخ 27/4/1997م شرکت ننمود و آن را تحریم کرد.

– انتخابات ریاست جمهوری 23 سپتامبر 1999م را تحریم نمود.

– در سومین دوره انتخابات مجلس نمایندگان در تاریخ 27/4/2003م شرکت نموده و 7 کرسی از 301 کرسی مجلس به نسبت 2.33% کل کرسیها را کسب نمود.

– نشریه رسمی حزب: صحيفه الثوري.

4- حزب البعث العربي الاشتراكي (حزب سوسياليست بعث عربي)

– دبیرکل: عبدالوهاب محمود عبدالحمید

– معاون دبیرکل: محمد محمد الزبیری

– تاریخ تاسیس: نیمه دهه پنجاه.

– فعالیت حزبی خود را تا سال 1990م به صورت سری ادامه داد.

– در اولین دوره انتخابات مجلس در سال 1993میلادی، 7 کرسی از 301 کرسی مجلس را کسب نمود.

– در دومین دوره انتخابات مجلس نمایندگان در تاریخ 27/4/1997م، 2 کرسی مجلس را کسب نمود.

– در سومین دوره انتخابات مجلس نمایندگان در تاریخ 27/4/2003میلادی، 2 کرسی مجلس به نسبت 0.66% از کل کرسیها را کسب نمود.

– در انتخابات ریاست جمهوری تاریخ 23/9/1999م حمایت خود را از کاندیدای حزب مؤتمر اعلام کرد.

در ميان بعثيهاي يمن پس از اتحاد يمن جنوبي و شمالي 3 تفكر بوجود آمد:

1- حزب بعث طرفدار سوريه كه متمايل به حزب سوسياليست يمن مي باشد.

2- ايده بعثي با تمايل به اتحاد كليه بعثيون.

3- حزب بعث عربي طرفدار عراق كه با حزب كنگره مردمي متحد مي باشد. ارگان رسمي اين حزب نشريه الجماهير است. نشريه ديگري نيز به نام الحقيقه از نشريات بعثي طرفدار عراق مي باشد.

5- حزب البعث العربي الاشتراكي القومي

– تاريخ تأسيس: نیمه دهه پنجاه.

– فعالیت حزبی خود را تا سال 1990م به صورت سری ادامه داد و بعد از آن فعالیت خود را به عنوان یک حزب سیاسی، علنی نمود.

– در اولین دوره انتخابات مجلس نمایندگان در سال 1993م شرکت نمود و با مشارکت حزب بعث عربی قبل از ایجاد اختلاف و شکاف بین آنها به 7 کرسی از 301 کرسی مجلس دست یافت.

– انتخابات ریاست جمهوری سپتامبر 1999م را تحریم نمود.

6- حزب الحق

این حزب اسلامی – زیدی بعد از وحدت دو یمن توسط احمد الشامی در 22/5/1990م در صحنه سیاسی و حزبی یمن پدیدار شد و در حقيقت بعد از حزب التجمع اليمني للاصلاح دومين حزب سياسي و مهم جنبش اسلامي در يمن است. حزب الحق داراي دو جناح هماهنگ مي باشد كه عبارت است از:

1- جناح علما و شيوخ

2- جناح روشنفكران و جوانان كه اكثر آنها بيشتر از اعضاي حزب تجمع و از اخوان المسلمين بودند. حزب فوق پس از وحدت دو يمن اعلام موجوديت نمود. قبل از تشكيل اين حزب، الاحمر رهبر حزب تجمع مذاكراتي را با تجمع علما به رهبري الشامي جهت جذب آنها در حزب تجمع به عمل آورد. اما طرفداران الشامي به خاطر اختلاف نظر در مسايل سياسي، حزب الحق را تشكيل دادند. دبيركل و مؤسس آن علامه احمد محمد علي الشامي از چهره هاي معروف و از علماي بزرگ زيدي مذهب مي باشد. به علت اين كه اين حزب در بعضي موارد به عنوان رقيب حزب تجمع اصلاح در ميان نيروهاي سياسي اسلامي كشور مطرح مي گرديد، اين موضوع موجب سردي روابط بين دو حزب شد. علاوه بر اين، دو حزب در مورد دو مذهب زيدي و شيعي، درباره مسأله امامت، با يكديگر اختلاف مذهبي داشتند.

اهداف اين حزب عبارتند از:

1- اجراي كامل قوانين و شريعت الهي.

2- احياي اصل امر به معروف و نهي از منكر.

3- اجراي عدالت كه حدود و اندازه آن بوسيله شرع مقدس اسلام مشخص شده است.

4- سعي در اتحاد صفوف مسلمين.

5- بيدار نمودن عقل اسلامي از خواب و غفلت.

6- تلاش در ايجاد يك ديدگاه شرعي روشن از موضوع تمدن و فرهنگ اسلامي.

7- طرح و تصويب لوايح و قوانين دولت بر اساس شريعت اسلام.

8- ارجاع امور و مسايل مهم حياتي به علما و روحانيون اسلام.

ارگان رسمي حزب الحق، نشريه الامه مي باشد كه از حيث محتوي، كيفيت و بررسي مسايل فرهنگي، در ميان نشريات اسلامي يمن، از مقام خاصي برخوردار است.

7- تنظيم الوحدوي الشعبي الناصري

اين حزب از طرفداران عقايد و افكار ناصر مي باشد.

– دبیرکل: عبدالله نعمان القدسی

– تاريخ تأسيس: 25/ 12/ 1965م.

– فعالیت حزبی خود را تا سال 1989م به صورت سري ادامه داد.

– از زمان آغاز فعالیت حزبی، در قوه مجریه مشارکت ننمود.

– یکی از احزاب دیدار مشترک است و از کاندیداتوری فیصل بن شملان در انتخابات ریاست جمهوری سال 2006 حمایت نمود.

– نشریه رسمی این حزب، نشریه الوحدوی می باشد.

8- الحزب الناصري الديمقراطي

رییس حزب: خانم نجیبه الأصبحی (وفات: 16/3/1400)

– در اولین دوره انتخابات مجلس نمایندگان در تاریخ 27/4/1993م فقط یک کرسی مجلس را کسب نمود و در انتخابات ریاست جمهوری سبتامبر 1995م از کاندیدای حزب کنگره مردمی حمایت نمود.

اعضای حزب، طرفدار افكار و عقايد ناصر بوده و داراي يك نشريه هفتگي به نام العروبه است.

9- حزب رابطه ابناء اليمن (رأی)

اين حزب در اوايل سال 1951 در بخش يمن جنوبي با نام رابطه ابناء الجنوب العربی تشکيل گرديد و در ابتدا با انگليسيها مبارزه مي كرد و پس از كسب استقلال يمن جنوبي از انگلستان و روي كار آمدن رژيم ماركسيستي، با كمك هايي كه از سعودي ها دريافت مي كرد، شروع به فعاليت عليه آن رژيم نمود. پس از اتحاد دو يمن در 22/5/1990، به حزب رابطه ابناء اليمن تغيير نام داد. این حزب در تاریخ 1 فوریه 2014 طی بیانیه ای با امضای عبدالرحمن علی بن محمد الجفری (رییس حزب) و محسن محمد ابوبکر بن فرید (دبیرکل حزب) و تعدادی از مسؤولین حزب نام حزب را به نام قدیمش تغییر داد.

10- الحزب التجمع الوحدوي اليمني

– تاريخ تأسيس: نوامبر 1992م

– دبیرکل: عبدا… عوبل

حزب فوق پس از اتحاد دو يمن به رياست عمر الجاوي تاسيس گرديد. رهبر اين حزب كه گرايشات ملي چپگرايانه دارد به اتفاق مسؤول حزبي اين حزب در شهر صنعاء مورد تهاجم چند نفر مسلح قرار گرفتند كه منجر به كشته شدن مهندس الحريبي مسؤول حزبي گرديد. نشريه التجمع ارگان رسمي اين حزب مي باشد.

11- اتحاد القوي الشعبيه الیمنیه

معاون دبیرکل: لطف قشاشه

اين اتحاديه قبلا به نام اتحاد الشوريين التعاونين ناميده مي شد كه به وسيله ابراهيم بن علي الوزير تاسيس گردید و از سوي عربستان حمايت مي شد. اعضاي آن متشكل از قبايل و شخصيتهاي زيدي مي باشند. مؤسس اين اتحاديه كه در ديترويت آمريكا اقامت داشت، مخالف حكومت علي عبدالله صالح بود و عليه وي فعاليت كرده و سعي در بسيج كارگران يمني در آن شهر داشت. اين اتحاديه به اتحاد القوي الشعبيه تغيير نام داده و ارگان آن هفته نامه الشوري است كه در صنعاء به چاپ مي رسد. صاحب امتياز آن احمد يحيي المداني و سردبير آن محمد يحيي المداني است. اتحاديه فوق يكي از احزاب طرفدار برپايي حكومت امامت مي باشد.