هفته گذشته، مسکو میزبان رشاد العلیمی، رئیس یکی از نهادهای حکومتی موجود در یمن بود که مورد استقبال ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه قرار گرفت. استفاده از عبارت «یکی از نهادهای حکومتی موجود» ممکن است غیرمعمول به نظر برسد، اما به درستی منعکسکننده واقعیت پیچیده سیاسی یمن است. قابل توجه است که این نهاد یعنی شورای ریاستی، نه در صنعا پایتخت یمن، بلکه در شهر جنوبی عدن مستقر است. در همین حال، یک مرجع امر واقع دیگر به نام انصارالله قدرت را در صنعا در دست دارد.
یمن در حال حاضر یازدهمین سال جنگ را تجربه میکند. در طول سالهای گذشته، انصارالله موشکهایی به سمت رژیم اسرائیل و عربستان سعودی شلیک کردهاند. موشکهای انصارالله همچنین در چندین نوبت در نزدیکی ابوظبی، پایتخت امارات متحده عربی، رهگیری شدهاند. علاوه بر هدف قرار دادن کشورهایی که آنها را دشمن تلقی میکنند، انصارالله به کشتیهای تجاری و نظامی مرتبط با رژیم صهیونیستی در دریای سرخ نیز حمله کردهاند.
با توجه به این وضعیت ناپایدار، ارزیابی اقدامات دولت دستنشانده یمن (مستقر در عدن) و میزان کارآمدی آن دشوار است. این ابهام ممکن است دلیلی باشد که روسیه در سال ۲۰۱۷ تصمیم گرفت حضور دیپلماتیک خود را در یمن به حالت تعلیق درآورده و کارکنان سفارت خود را به ریاض پایتخت عربستان سعودی منتقل کند.
از سوی دیگر، به خوبی مشخص است که انصارالله از حمایت قوی ایران برخوردار است. این حمایت شامل پشتیبانی سیاسی، تسلیحات و مشاوران نظامی میشود. همزمان آمریکا همچنان با نفوذ ایران در منطقه مخالفت میکند. آمریکا با همکاری رژیم صهیونیستی حملات هوایی مشترکی علیه مواضع دولت صنعا در یمن انجام داده است. اخیراً ترامپ اعلام کرد که آمریکا حملات خود را متوقف خواهد کرد و ادعا کرد که انصارالله «تسلیم شدهاند». این ادعا توسط انصارالله رد شد و آنها آتشبس را نشانهای از شکست آمریکا اعلام کردند.
در گذشته، یمن روابط گرمی با اتحاد جماهیر شوروی داشت و این روابط برای مدتی با روسیه نیز ادامه یافت. با این حال، در سالهای اخیر این روابط تیره و بینتیجه شده و در هیچ سطح سیاسی، اقتصادی یا مالی توسعه نیافتهاند. بنابراین، دیدار اخیر رئیس دولت مورد حمایت عربستان ممکن است تلاشی برای آغاز فصلی جدید در روابط روسیه و یمن باشد.
معمای مشروعیت برای مسکو و گزینههای همکاری
با این حال، این دیدار یک پرسش مهم را مطرح میکند: روسیه باید کدام نهاد را حکومت مشروع در یمن بداند؟ اگر دولتی کنترل پایتخت خود و بخشهای وسیعی از قلمرو کشورش را در اختیار ندارد، سایر نیروهای سیاسی و نظامی داخلی چگونه به هرگونه همکاری میان روسیه و چنین دولتی واکنش نشان خواهند داد؟ افزون بر این، مردمی که تحت حاکمیت مراجع دیگر زندگی میکنند چگونه واکنش نشان خواهند داد؟
بدیهی است که سادهترین و کمحاشیهترین نوع همکاری، کمکهای بشردوستانه خواهد بود؛ مانند ارائه غذا، دارو و فرصتهای تحصیل برای دانشجویان یمنی در دانشگاههای روسیه. امکان همکاری نظامی نیز وجود دارد. از نظر قانونی، چنین همکاریای میتواند مشروع جلوه داده شود. شورای ریاستی مورد حمایت عربستان بهطور بینالمللی به رسمیت شناخته شده و اختیار خود را از رئیسجمهور پیشین دریافت کرده است. بنابراین، از نظر رسمی، حق دارد برای دفاع از کشور و مردمش از کشورهای دیگر سلاح خریداری کند. اما در عمل، این سلاحها به احتمال زیاد علیه جناحهای رقیب قدرتمندی مانند انصارالله استفاده خواهد شد. انصارالله بر بخشهای بزرگی از کشور کنترل دارد و از حمایت بخش قابل توجهی از جمعیت برخوردار است.
علاوه بر این، خرید سلاح نیازمند منابع مالی است و در این زمینه، دولت عدن در یمن با مانعی بزرگ روبرو است. شورای ریاستی منابع درآمدی کافی ندارد و تولید نفت در مناطق تحت کنترلش محدود است. این بدان معناست که در صورت موافقت روسیه با تأمین سلاح، احتمالاً این کشور وجه نقدی دریافت نخواهد کرد. این وضعیت پرسش مطرح میکند که چه اشکالی از پرداخت جایگزین ممکن است در نظر گرفته شود.
گفتگوهای پشت درهای بسته و پرسشهای بیپاسخ
به طور خلاصه، پیرامون گفتگوهای اخیر میان پوتین و العلیمی سؤالات بسیاری وجود دارد. بیشتر این گفتگوها پشت درهای بسته انجام شد و نتایج آنها هنوز اعلام نشده است. همین موضوع به تنهایی نشان میدهد که مسائل حساسی در دستور کار بودهاند. احتمالاً این مسائل شامل روابط انصارالله و ایران، مناسبات ایران و روسیه، تنشهای ایران و آمریکا، و روابط روسیه با عربستان سعودی بودهاند.
منطقی است که فرض کنیم یکی از درخواستهای اصلی یمن، اعمال فشار روسیه بر ایران برای کاهش یا توقف حمایت از انصارالله بوده است. اما پاسخ ولادیمیر پوتین چه بوده و آیا روسیه قصد دارد گامی عملی در این راستا بردارد یا نه، هنوز پرسشی بیپاسخ است. این گزارش تحلیلی توسط ولادیمیر بکش، تحلیلگر نظامی-سیاسی روس، ارائه شده است.
منبع: اندیشکده مرصاد
بازنویسی: تیم تحریریه یمنالاسلام