در هفتههای اخیر، استان السویداء سوریه شاهد ناآرامیهای کمسابقهای بوده است که نشانههایی از بروز یک بحران امنیتی جدید با ابعاد سیاسی ـ فرقهای را در جنوب سوریه نمایان میکند.
بر اساس گزارش دیدهبان حقوق بشر سوریه مستقر در انگلیس، درگیریها از روز یکشنبه و پس از آن آغاز شد که اعضای یک قبیله مسلح بدوی به یک مرد دروزی در بزرگراه اصلی سویدا حمله کردند و او را غارت نمودند. این حادثه، موجی از حملات تلافیجویانه و آدمربایی را میان شبهنظامیان دروزی که کنترل استان سویدا را در اختیار دارند و گروههای مسلح بدوی که برخی از آنها به عنوان نیروهای طرفدار دولت شناخته میشوند، به راه انداخت.
با اوجگیری ناآرامیها، دولت سوریه روز دوشنبه نیروهای نظامی خود را برای مهار بحران به منطقه اعزام کرد. با این حال، بنا بر اظهارات رهبران شبهنظامیان دروزی، به دلیل بیاعتمادی عمیق به دولت جدید، بسیاری از اعضای این گروهها گمان کردند که نیروهای اعزامی با هدف حمایت از بدویها و حمله به دروزیها وارد عمل شدهاند. در واکنش به این موضوع، شبهنظامیان دروزی برای مقابله با نیروهای دولتی بسیج شدند و درگیری میان دو طرف شکل گرفت.
تشدید خشونتها و حملات هوایی
روز چهارشنبه نیز، طبق اعلام مقامات سوری و دیدهبان حقوق بشر سوریه، خشونتهای جدیدی در شهر سویدا، مرکز استان، رخ داد. خبرگزاری رسمی سوریه به نقل از وزارت دفاع این کشور اعلام کرد که گروههای موسوم به «مجرمان قانونگریز» به نیروهای امنیتی در داخل شهر حمله کردند و این نیروها نیز به تیراندازی متقابل دست زدند.
در همین حال، خبرگزاری رسمی سوریه از وقوع حملات هوایی رژیم اسرائیل نیز خبر داد و طبق اعلام دیدهبان حقوق بشر سوریه، از روز یکشنبه تاکنون بیش از ۲۰۰ نفر در جریان این ناآرامیها جان باختهاند. این نهاد همچنین اعلام کرد که شبکه اینترنت و برق شهر سویدا نیز قطع شده است.
بررسی تحولات در سه بخش
این تحولات را میتوان در سه بخش زیر مورد بحث و بررسی قرار داد:
الف. ماهیت اعتراضات
* اعتراضات از اواسط خرداد ۱۴۰۴ (ژوئن ۲۰۲۵) در شهر السویداء آغاز شد.
* مطالبات اقتصادی، افزایش بهای سوخت و کاهش خدمات عمومی به سرعت به شعارهای سیاسی علیه حکومت مرکزی تبدیل شد.
ب. بازیگران اصلی
* گروه موسوم به «الحراک المدنی» که رهبری میدانی تجمعات را در دست دارد، به شدت با نفوذ ایران و حزبالله در جنوب سوریه مخالفت میکند.
* طایفه دروزی، که جمعیت غالب السویداء را تشکیل میدهد، موضعی دوگانه دارد: از سویی تمایل به عدم تقابل با دمشق دارد، از سوی دیگر نارضایتی عمیقی نسبت به شرایط کنونی احساس میکند.
* گزارشهایی مبنی بر فعال شدن هستههای مسلح دروزی و حمله به مراکز امنیتی دیده شده است.
گروههای دروزی مسلح در استان سویداء
گروههای دروزی مسلح در استان سویداء در جنوب سوریه با ساختاری پیچیده و متغیر فعالیت میکنند. نام و اطلاعات این گروهها به شرح زیر است:
۱. گروه رجال الکرامه
گروه رجال الکرامه در سال ۲۰۱۳ میلادی توسط «شیخ ابوفهد وحید البلعوس» با هدف محافظت از دروزهای سویداء تأسیس شد. پس از ترور البلعوس در سال ۲۰۱۵، رهبری این گروه به «شیخ رأفت البلعوس» رسید؛ اما وی در سال ۲۰۱۷ به دلیل بیماری استعفا داد. از سال ۲۰۱۷ تاکنون، «شیخ ابو حسن یحیی الحجار» رهبری رجال الکرامه را بر عهده دارد. اعضای این گروه مشخص نیست؛ اما در بسیاری از مناطق استان سویداء فعالیت دارد. این گروه مسلح به تسلیحات سبک و انفرادی و همچنین راکت و خمپاره مجهز است.
۲. گروه شیخ الکرامه
پس از آنکه «یحیی الحجار» به رهبری گروه رجال الکرامه رسید، لیث و فهد، دو تن از پسران شیخ ابوفهد وحید البلعوس، مؤسس اصلی رجال الکرامه، به دلیل اختلاف با الحجار از رجال الکرامه جدا شده و گروهی جدید با نام «شیخ الکرامه» تشکیل دادند. این گروه علیرغم برخی اختلافات با گروه رجال الکرامه، با یکدیگر همکاری دارند. از حجم نیرو و تسلیحات این گروه اطلاعاتی در دست نیست. این گروه سابقه تبادل اسرا با ارتش سوریه و همچنین درگیریهای متعدد با دولت بشار اسد را در کارنامه دارد.
۳. لواء الجبل
گروه «لواء الجبل» در جریان جنگ داخلی سوریه تشکیل شد. این گروه در نبردهای مسلحانه بسیاری شرکت داشته است. یکی از فرماندهان برجسته این گروه به نام «مرهج الجرمانی» در ژوئیه ۲۰۲۴ میلادی توسط افراد مسلح ناشناس در سویداء ترور شد. اکنون فرماندهی لواء الجبل بر عهده فردی به نام «شکیب عزام» است. تعداد نیروهای این گروه حدود ۷ هزار نفر تخمین زده شده؛ اما به نظر میرسد در خصوص اعضای این گروه بزرگنمایی شده است.
۴. شورای نظامی سویداء
مسلحین محلی در استان سویداء، در اسفند ماه ۱۴۰۳ با انتشار بیانیهای، تشکیل گروهی به نام **المجلس العسکری للسویداء (شورای نظامی سویداء) در جنوب سوریه را اعلام کردند. نکته جالب توجه، شباهت زیاد لوگوی این گروه تازهتأسیس به لوگوی نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) است. در واقع میتوان گفت لوگوی این گروه همان لوگوی SDF، اما با نشانی جدید در استان سویداء در جنوب سوریه است. فرماندهی شورای نظامی سویداء بر عهده «طارق الشوفی» است.
وضعیت کنونی و اولویتها
علاوه بر گروههای مذکور، گروههای محلی و کوچک دیگری نیز در استان سویداء حضور دارند؛ اما جزئیات و اطلاعاتی در خصوص آنها موجود نیست. همچنین اطلاعات دقیقی از میزان و نوع تسلیحاتی که در دست گروههای مسلح دروزی در استان سویداء وجود دارد، منتشر نشده است؛ اما بررسیها نشان میدهد که گروههای مسلح دروزی علاوه بر تسلیحات سبک و انفرادی، تسلیحاتی مانند خمپاره و راکت و… نیز پس از سقوط دولت بشار اسد به دست آوردند.
البته اکنون باید توجه داشت اولویت اصلی دروزیهای مسلح، حفظ مناطق تحت تسلط و مقابله با عوامل مسلح قبایل عرب و نیروهای الجولانی است. حکومت الجولانی هم سعی دارد با تعریف گروههای دروزی مسلح در قالب گروههای خارج از قانون، برخورد شدیدی با آنها کرده و به نوعی آنها را خلع سلاح کند تا حجم حضور و نفوذ خود در استان سویداء را افزایش دهد.
ج. سناریوهای احتمالی
* مدیریت کنترلشده بحران از سوی دمشق و تلاش برای مصالحه محدود.
* سناریوی ناامنسازی منطقه با تحریک بازیگران خارجی (به ویژه اردن، آمریکا و اسرائیل).
* تبدیل السویداء به مدل جدید از مناطق خودمختار مانند شرق فرات.
وضعیت الجولانی و تحریرالشام
الف. گزارش فرار الجولانی
برای نخستین بار، شبکه خبری المیادین و سپس برخی رسانههای ایرانی مانند تسنیم و مشرق و کانالهای مقاومت گزارش دادند که ابومحمد الجولانی به طور محرمانه از ادلب خارج و وارد خاک ترکیه شده است.
این خبر پس از گزارشهای متعدد درباره ترور وزیر دفاع دولت سوریه و کنترل ساختمان تلویزیون دولتی منتشر شد. البته اسرائیل قصد کشتن احمد الشرع را نداشت و این احتمال وجود دارد که او برای حفظ حکومت خود در سوریه، به شرق لبنان حمله کند و نقش جدیدی در راستای اهداف رژیم صهیونیستی بپذیرد.
ب. تحلیل احتمالات
* فرار احتمالی الجولانی میتواند به معنای پایان ساختار سنتی تحریرالشام و آغاز بازطراحی پروژههای اطلاعاتی جدید ترکیه باشد.
* ترکیه ممکن است در حال مهیا کردن زمینه ادغام نیروهای مسلح معارض در ساختاری جدید برای تقویت نفوذ خود در شمال سوریه باشد.
* خروج الجولانی در صورت تأیید، به معنای خلأ امنیتی در ادلب خواهد بود که میتواند زمینه را برای عملیات نظامی نیروهای طرفدار بشار اسد، رئیس جمهور سابق سوریه، فراهم سازد.
ارزیابی امنیتی برای ایران
الف. تهدیدات
* بازگشت بحران به جنوب سوریه میتواند خطوط پشتیبانی حزبالله از دمشق تا لبنان را دچار اختلال کند.
* تحرکات احتمالی اسرائیل در دامن زدن به آشوب در السویداء، به منظور دور کردن توجه مقاومت از جبهه جولان و لبنان.
البته خطرناکترین سناریو در این رابطه، تشکیل هستههای مسلح دروزی وفادار به رژیم صهیونیستی در جنوب سوریه است؛ امری که میتواند به درگیریهای داخلی خونین دامن بزند و ثبات منطقه را بیش از پیش تهدید کند. پاسخ دولت سوریه به این تحولات، به ویژه با توجه به هدفگیری مستقیم دمشق توسط جنگندههای رژیم اشغالگر، تعیینکننده معادله درگیری آینده خواهد بود.
همچنین باید توجه داشت آنچه در السویداء در جریان است، رویدادی گذرا نیست، بلکه آغاز فصلی جدید از مداخلات آشکار رژیم صهیونیستی در سوریه، با ابزار اقلیتسازی و تضعیف حاکمیت ملی است.
رامی ابوزبیده، کارشناس و تحلیلگر نظامی، در مقالهای پیرامون تحولات جاری در سوریه آورده است: «تحولات اخیر در جنوب سوریه نشان از آغاز مرحلهای جدید و خطرناک از مداخله رژیم صهیونیستی دارد که این بار با سوءاستفاده از طایفه دروزی و به بهانه حمایت از اقلیتها صورت میگیرد و این مداخله فراتر از حملات هوایی است و نشانههایی از شکلگیری یک پروژه امنیتی طایفهای دارد که میتواند به تجزیه اجتماعی و سیاسی سوریه منجر شود.»
عبور دهها نفر از دروزیان سرزمینهای اشغالی به خاک سوریه، که رسانههای عبری به آن اذعان کردهاند، با فراخوانهای آشکار رهبران مذهبی طایفه دروزی در فلسطین اشغالی همراه بود و موفق طریف، رهبر روحانی این طایفه، با تشبیه وضعیت السویداء به ۷ اکتبر (روز عملیات طوفان الاقصی)، فضایی احساسی و تهاجمی ایجاد کرد که در خدمت طرحهای امنیتی نظامی رژیم صهیونیستی است.
همزمان با این تحرکات مردمی و طایفهای، جنگندههای اسرائیلی وزارت دفاع سوریه در دمشق را هدف قرار دادند؛ که این اقدام پیام روشنی برای رهبری سوریه داشت و نشاندهنده گسترش دایره درگیری به عمق پایتخت بود.
ب. فرصتها
* استفاده از وضعیت بحرانی برای افزایش همکاری اطلاعاتی با دمشق در جنوب.
* بهرهبرداری رسانهای از آشفتگی تحریرالشام برای تضعیف مشروعیت جریانهای سلفی در سوریه.
* آمادهسازی سناریوی ورود نیروهای مردمی تحت حمایت محور مقاومت به حاشیه بحران، در صورت لزوم.
پیشنهادها
۱. افزایش رصد اطلاعاتی در جنوب سوریه، با تمرکز بر دروزیها و تحرکات مشکوک.
۲. استفاده از رسانههای عربزبان مقاومت برای برجستهسازی ماهیت ساختگی اعتراضات و نقش طرفهای خارجی.
۳. همکاری با روسیه برای استفاده از خلأ احتمالی ناشی از فرار الجولانی جهت ضربه به تحریرالشام.
۴. آمادگی سناریوی مداخله نرم در صورت تشدید وضعیت السویداء با هدف مهار نفوذ اسرائیل ـ اردن در این منطقه.
منبع: تیم تحریریه یمنالاسلام