مقدمه
اقدامات اخیر دولت سعودی نشان می‌دهد که با وجود تاکید بر تشکیل دولت مستقل فلسطینی به عنوان شرط عادی‌سازی روابط با اسرائیل، رویکردی متفاوت در پیش گرفته شده است. این اقدامات، شامل اجازه سرمایه‌گذاری خارجی در املاک شهرهای مکه و مدینه، که پیش‌تر ممنوع بود و همچنین استقبال از غیرمسلمانان در این شهرها است. به نظر می‌رسد این گام‌ها با هدف آماده‌سازی افکار عمومی، شکستن تابوهای مربوط به صلح با اسرائیل و کاهش اهمیت نمادهای اسلامی برداشته شده‌اند. سازمان بازار سرمایه سعودی هدف از این تصمیم را تشویق سرمایه‌گذاری و تقویت رقابت‌پذیری اقتصادی عنوان کرده است، اما این اقدام نشان‌دهنده کاهش سخت‌گیری‌های قانونی و تغییر رویکرد دولت سعودی است. همچنین استقبال از گروه‌های غیرمسلمان و حضور آزادانه یهودیان در شهرهای مختلف سعودی، به عنوان بخشی از تلاش‌ها برای عادی‌سازی تدریجی روابط با اسرائیل و نهادینه‌سازی اولویت منافع اقتصادی و سیاسی بر هنجارهای فرهنگی جامعه سعودی تحلیل می‌شود.
بن‌سلمان و مسیر عادی‌سازی: از استقبال غیرمسلمانان تا سرمایه‌گذاری خارجی
هرچند که مقامات رسمی سعودی، تشکیل دولت مستقل فلسطینی را شرطی اساسی برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل اعلام کرده‌اند، اما با توجه به رویکرد و رفتارهای دولت سعودی در قبال مسائل مرتبط با اسرائیل، این فرضیه تقویت می‌شود که این شرط، گامی در راستای آماده‌سازی افکار عمومی و از بین بردن قبح صلح با اسرائیل و همچنین تقدس‌زدایی از نمادهای اسلامی است. این اقدامات با سرعت بیشتری در حال انجام است.
سرمایه‌گذاری خارجی در مکه و مدینه
در اقدامی تازه، دولت سعودی اجازه سرمایه‌گذاری خارجی در املاک شهرهای مقدس مکه و مدینه را صادر کرده است. این تصمیم با اعتراضات گسترده منتقدین حکومت سعودی مواجه شده است، زیرا این دو شهر به دلیل اهمیت مذهبی، تا پیش از این از سرمایه‌گذاری خارجی مستثنی بودند. سازمان بازار سرمایه سعودی هدف از این تصمیم را تشویق سرمایه‌گذاری، افزایش جذابیت و کارایی بازار سرمایه، و تقویت رقابت‌پذیری منطقه‌ای و بین‌المللی عنوان کرده است. با این حال، با توجه به سابقه ممنوعیت تملک املاک توسط خارجی‌ها در این دو شهر، این اقدام نشان‌دهنده کاهش سخت‌گیری‌های قانونی است.
تغییرات قانونی در تملک املاک
هیئت وزیران سعودی در سال ۲۰۰۰، تملک املاک در مکه و مدینه توسط غیرسعودی‌ها را تحت هر شرایطی ممنوع اعلام کرده بود. این قانون در سال ۲۰۲۲ اصلاح شد و به خارجی‌ها اجازه سرمایه‌گذاری در بخش املاک این دو شهر داده شد، به استثنای افرادی که ورودشان به این شهرها ممنوع است. لازم به ذکر است که تا پیش از روی کار آمدن بن سلمان، ورود غیرمسلمانان به این شهرها ممنوع بود.
انگیزه‌های تاریخی برای محدودیت‌ها
برخی از مخالفان دولت سعودی بر این باورند که دلیل محدودیت‌های قبلی در ورود غیرسعودی‌ها به بازار املاک این دو شهر، جلوگیری از دسترسی یهودیان به سرزمین‌های اسلامی بوده است. به ویژه، پروژه «خانه ما» در سال ۲۰۰۸ توسط اسرائیل، که به یهودیان حق بازیابی و بازسازی میراث خود در کشورهای عربی را می‌دهد، نشان‌دهنده جدیت این انگیزه بوده است. این پروژه شامل مناطقی در مکه و مدینه نیز می‌شود.
تلاش برای عادی‌سازی تدریجی
به نظر می‌رسد بن‌سلمان با این اقدامات به دنبال عادی‌سازی تدریجی روابط با اسرائیل و نهادینه‌سازی اولویت منافع اقتصادی و سیاسی بر هنجارهای فرهنگی جامعه سعودی است. استقبال از گروهی هندوتبار در مدینه و حضور آزادانه یهودیان با کیپا در شهرهای مختلف سعودی، از جمله این اقدامات است که هدف آن قبح‌زدایی از خطوط قرمز فرهنگی و عرفی جامعه سعودی است.
جمع‌بندی
دولت سعودی با وجود تاکید بر تشکیل دولت مستقل فلسطینی به عنوان شرط اصلی عادی‌سازی روابط با اسرائیل، به نظر می‌رسد در حال تغییر رویکرد و آماده‌سازی افکار عمومی برای پذیرش عادی‌سازی است. این تغییر رویکرد شامل اقداماتی چون صدور مجوز سرمایه‌گذاری خارجی در املاک مکه و مدینه، که پیش از این ممنوع بود، و همچنین استقبال از غیرمسلمانان در این شهرها است. این اقدامات که ظاهراً با هدف تشویق سرمایه‌گذاری و تقویت اقتصاد انجام می‌شوند، در واقع به نظر می‌رسد گام‌هایی برای شکستن تابوهای مربوط به صلح با اسرائیل و کاهش اهمیت نمادهای اسلامی و فرهنگی و اولویت دادن منافع اقتصادی و سیاسی بر هنجارهای مذهبی است. این تغییرات قانونی و اجتماعی با مخالفت‌هایی نیز روبرو شده است، اما دولت سعودی به نظر می‌رسد مصمم به پیشبرد این مسیر است.