عربستان سعودی، کشوری که در دهههای اخیر با تکیه بر منابع عظیم نفتی خود، تلاشهای فراوانی را برای تقویت نیروهای مسلح و توسعه قدرت نظامی انجام داده است، همواره در پی ایجاد و حفظ برتری نظامی در منطقه خاورمیانه بوده است. این کشور از اواخر دهه ۱۹۵۰، با توجه به تهدیدات منطقهای و جهانی، به خرید تسلیحات پیشرفته از کشورهای غربی به ویژه ایالات متحده پرداخت و از آن زمان به یکی از بزرگترین واردکنندگان تسلیحات در جهان تبدیل شده است. این روند علاوه بر تقویت بنیه دفاعی عربستان، در پیگیری اهداف استراتژیک این کشور در عرصههای منطقهای و جهانی نیز نقشی کلیدی ایفا کرده است.
تاریخچه خرید تسلیحات و قراردادهای بزرگ
دهه ۱۹۵۰ تا ۲۰۰۶: عربستان سعودی از همان ابتدا به خرید تسلیحات پیشرفته از ایالات متحده و کشورهای غربی توجه داشته است. از سال ۱۹۵۰ تا ۲۰۰۶، عربستان حدود ۶۲.۷ میلیارد دلار سلاح، تجهیزات نظامی، و خدمات پشتیبانی از ایالات متحده آمریکا وارد کرده است. این خریدها شامل انواع جنگندهها، موشکها، تجهیزات هوایی و زمینی بوده است که عمدتاً برای تقویت نیروهای مسلح عربستان و مقابله با تهدیدات خارجی انجام شده است.
قرارداد ۲۰۱۰ (بزرگترین قرارداد تسلیحاتی قرن): در سال ۲۰۱۰، بزرگترین قرارداد تسلیحاتی در تاریخ عربستان سعودی به مبلغ ۶۰ میلیارد دلار با ایالات متحده امضا شد. این قرارداد شامل خرید بیش از ۸۰ فروند جنگنده F-15، موشکهای پیشرفته، هلیکوپترها، و تجهیزات نظامی دیگر بود که هدف آن تقویت نیروی هوایی و زمینی عربستان در برابر تهدیدات منطقهای، به ویژه ایران و گروههای مسلح در یمن بود.
روند خرید تسلیحات در دهه ۱۹۶۰
شروع خرید تسلیحات در دهه ۶۰: در اوایل دهه ۱۹۶۰، عربستان سعودی به طور جدی وارد عرصه خرید تسلیحات از کشورهای غربی شد. اولین خرید بزرگ در این دوران شامل جنگندههای لایتنینگ از بریتانیا و موشکهای هاوگ از ایالات متحده بود. این خریدها عمدتاً به منظور تقویت سیستم دفاع هوایی عربستان در برابر تهدیدات خارجی و جلوگیری از نفوذ شوروی در منطقه صورت گرفت.
حمایت از سلطنتطلبان یمن: در سال ۱۹۶۳، عربستان سعودی برای حمایت از سلطنتطلبان در یمن شمالی و به منظور ایجاد یک سیستم دفاع هوایی برای حمایت از منافع خود در منطقه، تصمیم به خرید جنگندهها و موشکهای پیشرفته از کشورهای غربی گرفت. این خریدها با هدف تقویت توان دفاعی در برابر شورشیان و قدرتهای خارجی صورت گرفت و مبلغ کل آن به حدود ۳۰۰ میلیون دلار رسید.
عملیات “قالی سحرآمیز” و توافقات نظامی
عملیات قالی سحرآمیز (۱۹۶۶): در سال ۱۹۶۶، عربستان سعودی با بریتانیا توافقی برای تحویل تجهیزات نظامی دست دوم به ویژه جنگندهها و موشکهای هوا به زمین امضا کرد. این توافق تحت عنوان عملیات «قالی سحرآمیز» شناخته میشود و قرار بود این تجهیزات توسط متخصصین بریتانیایی در عربستان نصب و به کار گرفته شوند. این توافق موجب تقویت توان دفاعی عربستان و نزدیکتر شدن روابط نظامی با بریتانیا شد.
افزایش خرید سلاح در دهههای ۶۰ و ۷۰: عربستان سعودی، به ویژه در دهههای ۶۰ و ۷۰ میلادی، همزمان با تقویت موقعیت خود در منطقه و نگرانی از تهدیدات ایران و دیگر قدرتهای منطقهای، شروع به خرید تسلیحات پیشرفته کرد. این تسلیحات شامل تانکها، هواپیماها، و سیستمهای موشکی مدرن بود که قادر به مقابله با تهدیدات نظامی به ویژه از جانب اسرائیل و شوروی میشدند.
تأثیرات رقابت تسلیحاتی و تحولات سیاسی منطقه
رقابت تسلیحاتی در خلیج فارس و خاورمیانه: عربستان سعودی در طی دهههای گذشته به یکی از بزرگترین واردکنندگان سلاح در جهان تبدیل شده است. این روند نه تنها به دلیل تهدیدات خارجی، بلکه در پی رقابتهای درون منطقهای و تقویت جایگاه خود به عنوان یک قدرت برتر در خلیج فارس نیز بوده است. رقابت تسلیحاتی میان کشورهای منطقهای، به ویژه عربستان، ایران، و عراق، موجب افزایش حجم خرید تسلیحات شده است.
منافع منطقهای و تهدیدات اسرائیل: کشورهای عربی، از جمله عربستان سعودی، خرید تسلیحات خود را به ویژه در واکنش به تهدیدات اسرائیل و تجاوزات آن به کشورهای عربی از دهههای ۶۰ به بعد افزایش دادند. این کشورها، که تهدید اسرائیل را به عنوان یکی از دلایل اصلی خرید تسلیحات در نظر داشتند، سعی کردند تا با تقویت توان نظامی خود، قدرت بازدارندگی را در برابر تهدیدات خارجی ایجاد کنند.
ساختار ارتش عربستان و وابستگی به غرب
مدل غربی در سازماندهی نیروها: ساختار نظامی عربستان سعودی به شدت تحت تأثیر شیوههای نظامی غربی است. این ارتش از نظر ساختاری به ویژه در زمینههای آموزشی، تسلیحات، و تاکتیکها با ارتشهای غربی مشابه است. بیشتر تجهیزات نظامی عربستان از کشورهای غربی، به ویژه ایالات متحده و بریتانیا، تأمین میشود و ارتش این کشور بر اساس اصول و استراتژیهای مشابه ارتشهای غربی سازماندهی شده است.
نیروهای خارجی و وابستگیهای نظامی: یکی از ویژگیهای ارتش عربستان، وابستگی آن به مشاوران و نیروهای خارجی برای آموزش، تعمیر و نگهداری تجهیزات نظامی است. این وابستگی به کشورهای غربی و به ویژه ایالات متحده، موجب تقویت روابط نظامی میان عربستان و این کشورها شده است.
چالشها و محدودیتهای نظامی عربستان
کارآیی محدود نیروهای مسلح: علیرغم خرید تجهیزات پیشرفته، نیروهای مسلح عربستان از نظر کارآیی و تخصص نیروی انسانی با چالشهایی روبرو هستند. این کشور به دلیل کمبود نیروی نظامی متخصص و کارآزموده، به مشاوران و نیروهای خارجی وابسته است که این موضوع ممکن است در شرایط بحرانی، مشکلاتی را برای این کشور به وجود آورد.
چالشهای داخلی و تهدیدات منطقهای: عربستان سعودی علاوه بر تهدیدات خارجی، با چالشهای داخلی نظیر شورشهای منطقهای، نارضایتیهای اجتماعی، و مشکلات اقتصادی مواجه است که این موضوع میتواند بر کارآیی نیروهای مسلح و استراتژیهای نظامی این کشور تأثیر منفی بگذارد.
بودجه نظامی و چشمانداز آینده
بودجه نظامی عربستان در ۲۰۲۵: در سال ۲۰۲۵، بودجه نظامی عربستان سعودی به ۷۴ میلیارد دلار پیشبینی شده است. این رقم نشاندهنده اهمیت بالای توان نظامی برای این کشور است و به ویژه با توجه به تهدیدات منطقهای و رقابتهای تسلیحاتی، عربستان همچنان به تقویت نیروی نظامی خود ادامه خواهد داد.
چشمانداز تقویت نیروی دفاعی: عربستان سعودی قصد دارد با ادامه خرید تسلیحات پیشرفته و سرمایهگذاری در فناوریهای نظامی نوین، توان دفاعی خود را افزایش دهد. این کشور به ویژه در زمینههای دفاع هوایی، موشکی و نیروی دریایی تمرکز خواهد داشت تا تهدیدات از سوی کشورهای رقیب را به حداقل برساند.
نتیجهگیری
سیاست نظامی و تسلیحاتی عربستان سعودی در چند دهه اخیر، با تکیه بر منابع مالی حاصل از نفت و روابط استراتژیک با کشورهای غربی، به ویژه ایالات متحده آمریکا، همواره در راستای تقویت قدرت نظامی این کشور در منطقه خاورمیانه بوده است. عربستان با خرید تسلیحات پیشرفته و تقویت زیرساختهای نظامی خود، در تلاش است تا نقش رهبری خود را در منطقه حفظ کرده و تهدیدات داخلی و خارجی را مدیریت کند. با توجه به وضعیت فعلی، این کشور همچنان به دنبال تقویت توان نظامی و استراتژیک خود در برابر رقبا و تهدیدات منطقهای خواهد بود.
منبع: شش قدرت برتر معاصر جهان اسلام، سید سلمان صفوی
05
دسامبر
2025