سلب تابعیت آیتالله شیخ عیسی قاسم، رهبر معنوی شیعیان بحرین [گزارش کامل بحرین مرآت] ، نمادی از شکست سیاستهای سرکوبگرانه رژیم بحرین است. این اقدام پیامدهای حقوقی و بینالمللی گستردهای به همراه داشته است.
۱. جایگاه آیتالله شیخ عیسی قاسم
آیتالله شیخ عیسی قاسم، رهبر معنوی شیعیان بحرین و مرجعی برجسته در جهان اسلام، از دههها پیش محور اصلی مقاومت مدنی و سیاسی علیه سیاستهای تبعیضآمیز رژیم آل خلیفه بوده است. شیخ قاسم نه تنها صدای اعتراضات مردم بحرین بلکه نماد پایداری و استقلال فکری اقلیت شیعی در منطقه است. جایگاه وی در میان بیش از ۶۰ درصد جمعیت شیعه بحرین بیبدیل است و همین امر وی را به چهرهای تعیینکننده در روندهای سیاسی و اجتماعی بحرین تبدیل کرده است.
۲. زمینههای منطقهای و نقش عربستان سعودی
در تحلیل تحولات بحرین، نمیتوان نقش عربستان سعودی را نادیده گرفت. عربستان، به ویژه پس از آغاز جنگ یمن در مارس ۲۰۱۵، سیاست فشار و مهار جریانهای شیعی در منطقه را در دستور کار قرار داد. بحرین که به لحاظ جمعیتی اکثریت شیعه دارد اما توسط اقلیت سنی حاکم میشود، تحت تأثیر سیاستهای ریاض قرار گرفت و به مثابه جبههای مهم در مقابله با نفوذ ایران و شیعیان مستقل منطقه به کار گرفته شد. سلب تابعیت آیتالله قاسم در سال ۲۰۱۶، با حمایت کامل عربستان و به عنوان بخشی از تلاش گسترده برای سرکوب جنبشهای شیعی و دموکراسیخواهانه منطقه انجام شد. گزارشهای متعدد حاکی از فشارهای مستقیم عربستان به دولت بحرین برای تشدید سرکوبها است.
۳. ابعاد حقوقی و نقض قوانین داخلی و بینالمللی
بر اساس گزارش کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل (OHCHR)، سلب تابعیت از آیتالله شیخ عیسی قاسم ناقض ماده ۱۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر و ماده ۲۴ میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی است که حق داشتن تابعیت را تضمین میکنند. قانون اساسی بحرین نیز حق تابعیت را از حقوق اساسی شهروندان میداند و هیچ قانونی اجازه سلب تابعیت به بهانههای سیاسی یا مذهبی را نمیدهد. بنا به گزارشهای دیدهبان حقوق بشر و عفو بینالملل، این اقدام دولت بحرین با هدف سرکوب سیاسی صورت گرفته و فاقد مبنای قانونی بوده است.
۴. واکنشها و پیامدهای داخلی
پس از اعلام این تصمیم در ۲۰۱۶، اعتراضات گستردهای در سراسر بحرین شکل گرفت که بنا به گزارش مرکز بحرین برای حقوق بشر، بیش از ۱۰۰ هزار نفر در تجمعات شرکت کردند. نیروهای امنیتی با استفاده از گاز اشکآور، بازداشتهای گسترده و شکنجه، واکنش سختی نشان دادند. گزارش عفو بینالملل حاکی از دستگیری بیش از ۳۰۰ معترض تنها در هفتههای نخست پس از اعلام سلب تابعیت است. با وجود فشارهای شدید، جایگاه شیخ قاسم در جامعه بحرین نه تنها کاهش نیافت بلکه به نماد مقاومت و وحدت شیعیان تبدیل شد و اعتراضات را به مرحلهای جدید از خودآگاهی سیاسی رساند.
۵. بازتابهای بینالمللی
سازمان ملل، اتحادیه اروپا، وزارت خارجه ایالات متحده و سازمانهای بینالمللی حقوق بشری مانند Human Rights Watch و Amnesty International بارها اقدام بحرین را محکوم کرده و خواستار بازگرداندن تابعیت آیتالله قاسم شدهاند. در قطعنامههای متعدد شورای حقوق بشر سازمان ملل، نگرانی شدید از نقض حقوق اقلیتها در بحرین مطرح شده است. کشورهای غربی ضمن ابراز نگرانی، فشار دیپلماتیک بر بحرین را افزایش دادهاند که به نوعی انزوای سیاسی این رژیم را موجب شده است.
۶. پیامدهای منطقهای و تحلیل ناظران
برخی از تحلیلگران برجسته منطقهای نظیر دکتر ولید معلم و دکتر حسین امیرعبداللهیان معتقدند سیاستهای عربستان در بحرین، به ویژه در سرکوب رهبران معنوی شیعی، شکست خورده و موجب افزایش نفوذ مقاومت شیعی و همبستگی اقلیتها شده است. آسیبپذیری سیاسی رژیم بحرین در این سیاستها، نمادی از وابستگی و فقدان استقلال این کشور در تصمیمگیریهای امنیتی و سیاسی به حساب میآید که میتواند منجر به تنشهای گستردهتر در آینده شود.
۷. چشمانداز پیش رو و ضرورت اصلاحات
گزارشهای مستقل سازمانهای بینالمللی بر ضرورت اجرای اصلاحات سیاسی واقعی، گفتوگوی ملی فراگیر و تضمین حقوق اقلیتها تأکید دارند. بدون بازگشت به اصول دموکراسی، حقوق بشر و مشارکت همه اقشار جامعه بحرین، بحرانهای داخلی این کشور تشدید خواهد شد. جامعه جهانی و کشورهای منطقه باید زمینههای گفتوگوی سازنده و پایدار در بحرین را فراهم کنند تا از وقوع بحرانهای امنیتی و انسانی جلوگیری شود.
نتیجهگیری
سلب تابعیت آیتالله شیخ عیسی قاسم، اقدامی است که بهجای تثبیت قدرت رژیم بحرین، بحران مشروعیت آن را افزایش داد و عملاً مقاومت مدنی و سیاسی را تقویت کرد. این تصمیم ناقض قوانین داخلی و بینالمللی است و باعث افزایش انزوای بحرین در سطح جهانی شده است. این رویداد بهعنوان نمادی از شکست سیاستهای سرکوبگرانه منطقهای، ضرورت بازنگری اساسی در سیاستهای امنیتی و سیاسی بحرین و کشورهای همسایه را بیش از پیش آشکار میکند.