خلاصه اجرایی
تفاهمات آمریکا با حوثیها (انصارالله) بر سر توقف تنش، تحول مهمی در برخورد واشنگتن با این گروه که آن را سازمانی تروریستی طبقهبندی کرده، از طریق اتخاذ مذاکره به عنوان راهی برای توافق با وساطت سلطنت عمان – که دیپلماسی قابل قبولی نزد ایران و شبهنظامیان تحت حمایتش در منطقه دارد – ایجاد کرد.
اگرچه تفاهمات ممکن است نشانههای سیاسی منفی داشته باشد، که برجستهترین آنها – از دیدگاه ناظران – به رسمیت شناختن ضمنی حوثیها (انصارالله) است که ممکن است به آنها مشروعیت در مقابل دولت (دستنشانده) عدن ببخشد، اما این تفاهمات منعکس کننده تمایل آمریکا برای مهار تهدید دریایی با کمترین هزینه نظامی است، به ویژه با توجه به مشغولیت دولت آمریکا به پروندههای دیگر. تفاهمات هرچند فرصتی برای کاهش تنش است، اما به دلیل نداشتن تضمین خالی از خطر نیست و با توجه به پیچیدگی صحنه سیاسی منطقهای، احتمال فروپاشی این تفاهمات در هر لحظه وجود دارد. همچنین ارتباط حوثیها (انصارالله) با ایران سرنوشت تفاهمات را وابسته به آنچه مذاکرات واشنگتن با تهران در مورد برنامه هستهای به آن دست یابد، خواهد کرد.
این مطالعه شرایط تفاهمات و برجستهترین نشانههای محلی، منطقهای و بینالمللی آن، و همچنین پیامدها و سناریوهای مورد انتظار را بررسی میکند.
اعلام تفاهمات
دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در ششم ماه مه گذشته پس از اینکه حوثیها (انصارالله) تمایل خود را برای توقف جنگ ابراز کردند ، توقف بمباران هوایی علیه آنها را اعلام کرد. در اظهارات خود در جریان دیدار با نخست وزیر کانادا، مارک کارنی، ترامپ گفت که «حوثیها (انصارالله) تسلیم شدند و از ایالات متحده خواستند حملات علیه آنها را متوقف کند و دیگر نمیخواهند بجنگند.» وزارت خارجه آمریکا این تفاهمات را آزمایشی برای جدیت حوثیها (انصارالله) توصیف کرد. در حالی که مسئولان انصارالله که واشنگتن آن را سازمان تروریستی طبقهبندی میکند، گفتند که تفاهمات بر عدم هدف قرار دادن نیروهای آمریکایی در مقابل عدم هدف قرار دادن یمن تصریح کرده است.
شبکه سیانان به نقل از یک مقام وزارت دفاع گزارش داد که ارتش آمریکا دستور توقف حملات علیه حوثیها (انصارالله) را دریافت کرده است، و افزود که این تفاهمات در پی مذاکرات استیو ویتکوف، فرستاده ترامپ با حوثیها (انصارالله) با وساطت عمان در اوایل ماه جاری صورت گرفت. این شبکه اشاره کرد که تفاهم میان ایالات متحده و حوثیها (انصارالله) با هدف حمایت از مذاکرات هستهای میان واشنگتن و تهران انجام شده است. پس از اظهارات ترامپ، وزارت خارجه سلطنت عمان اعلام کرد که سلطاننشین برای توافق آتشبس میان انصارالله و ایالات متحده وساطت کرده است. این وزارتخانه در بیانیه خود اعلام کرد: پس از بحث و گفتگوها و تماسهایی که سلطنت عمان اخیراً با ایالات متحده آمریکا و مقامات ذیربط در صنعا با هدف کاهش تنش انجام داد، این تلاشها منجر به دستیابی به توافقی برای آتشبس میان دو طرف شد. و افزود: در آینده، هیچ یک دیگری را هدف قرار نخواهد داد، از جمله کشتیهای آمریکایی در دریای سرخ و باب المندب، و این امر منجر به تضمین آزادی ناوبری و روان بودن حرکت کشتیرانی تجاری بینالمللی خواهد شد.
اعلام این تفاهمات پس از حدود 50 روز بمباران آمریکا که حوثیها (انصارالله) را با بیش از هزار حمله هوایی هدف قرار داده بود، صورت گرفت. مسلم است که ترامپ در سخنان خود درباره درخواست حوثیها (انصارالله) برای توقف جنگ، تلاش میکرد بگوید که حوثیها (انصارالله) تسلیم را اعلام کرده و قول توقف جنگ را دادهاند، اما اظهارات تعدادی از مسئولان حوثی (انصارالله) اصرار بر نفی این موضوع، بلکه بر تأکید پیروزی خود داشت، به ویژه اینکه تفاهمات آنها با آمریکاییها شامل اسرائیل (رژیم صهیونیستی) نبود، که – از دیدگاه آنها – به معنای این است که آنها در جدا کردن حمایت آمریکا از تلآویو موفق شدهاند. در همین زمینه، کانال 12 عبری گفت که اسرائیل (رژیم صهیونیستی) از اعلام دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا مبنی بر توقف بمباران حوثیها (انصارالله) در یمن شوکه شده است. رسانههای آمریکایی به نقل از یک مقام اسرائیلی گفتند: «(رژیم) اسرائیل از قبل، از تصمیم توقف حملات به حوثیها (انصارالله) مطلع نبود.»
شرایط تفاهمات
تفاهمات آمریکا با انصارالله در شرایط استثنایی منطقهای رخ داد و در رأس آن ادامه جنگ نسلکشی است که اسرائیل علیه نوار غزه به راه انداخته است. علاوه بر این که توافق حدود یک هفته پیش از سفر رئیس جمهور آمریکا به سه کشور خلیج فارس (عربستان سعودی، قطر، امارات) حاصل شد، که این موضوع باعث شد بسیاری از ناظران مسائل یمن نتیجه بگیرند که واشنگتن – از طریق کاهش تنش با حوثیها (انصارالله) – به دنبال آرامسازی برای تضمین دستیابی به اهداف تعیین شده از این سفر خلیجی بود که ترامپ همواره بر آن شرط بسته بود -با توجه به اینکه این سفر ایستگاه مهمی در تقویت روابط واشنگتن با متحدان اصلی خود در منطقه و ضرورت موفقیت معاملات، شراکتها و همکاریها محسوب میشد.
از اینجا، نیاز ترامپ و دولتش در این زمینه واضح و آشکار به نظر میرسد، به ویژه اینکه توافق با حوثیها (انصارالله) میتواند تصویری مثبت از اهتمام کاخ سفید به آرامسازی، کاهش و توقف تنش در یکی از پرتنشترین مناطق جهان در سالهای اخیر ارائه دهد. همچنین، آرامسازی وضعیت در این منطقه نیاز متحدان خلیجی – و در رأس آنها ریاض که از سال 2021 تلاشها و ابتکاراتی را برای آرامسازی و توقف جنگ در یمن حمایت کرده بود – را برآورده میکند. این موضوع در دستیابی به آتشبس در اوایل سال 2022 متجلی شد؛ بدون اینکه به معنای رضایت عربستان سعودی از هرگونه توافق آمریکاییها با حوثیها (انصارالله) بدون مشارکت آن حتی به طور غیرمستقیم باشد.
شایان ذکر است که دستیابی به تفاهمات در سایه مذاکرات آمریکا و ایران پیرامون برنامه هستهای ایران صورت میگیرد – که به معنای نیاز دو طرف به فراهم کردن فضایی نیمه امن برای گفتگو است – به ویژه با توجه به ارتباط حوثیها (انصارالله) با تهران و دریافت حمایت ایران در زمینه تسلیحات، تجربیات و آموزشهای لازم که واشنگتن همواره به آن به طور ضمنی و صریح اشاره کرده است، در حالی که تهران همچنان تأکید دارد که حوثیها (انصارالله) در تصمیمات خود و اتخاذ گزینههای مناسب مستقل هستند و دور از هرگونه حمایت یا هدایت ایران عمل میکنند.
در همین زمینه، تفاهمات در زمانی حاصل شد که حوثیها (انصارالله) به شدت به آرامش و «نفس تازه کردن» نیاز داشتند، به خصوص که حملات آمریکا اهداف کیفی شامل انبارهای تسلیحات و پایگاههای نظامی را هدف قرار داده بود، علاوه بر هدف قرار دادن رهبران نظامی مهم در گروه حوثی (انصارالله) که در سالهای گذشته در امان مانده بودند؛ این نیاز حوثیها (انصارالله) به فرصتی جدید را برای بازسازی خود و جبران خسارات دو ماه گذشته -ناشی از حملات آمریکا که موفق به دستیابی به اهداف کیفی شدند- تقویت میکند، با وجود اینکه حوثیها (انصارالله) خسارات انسانی و مادی خود را فاش نکردند.
نشانهها و ابعاد تفاهمات
به گفته کارشناسان و تحلیلگران، تفاهمات آمریکا با حوثیها (انصارالله) که با وساطت عمان صورت گرفت ناشی از چندین انگیزه اصلی بود. از جمله این انگیزهها، پاسخ به خواستههای کشورهای حاشیه خلیج فارس برای آرامسازی تنشها با انصارالله (حوثیها) بود؛ به ویژه آنکه ریاض – که برای موفقیت چشمانداز اقتصادی ۲۰۳۰ خود به ثبات دریای سرخ نیاز مبرم دارد – مذاکرات با تهران را آغاز کرده بود. همچنین توقف تنش در یمن و دریای سرخ فضایی کم تنشتر برای مذاکرات هستهای آمریکا و ایران فراهم میکند، به ویژه پس از کنار گذاشتن مایکل والتز، مشاور امنیت ملی، به دلیل نزدیکی او با بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل (رژیم صهیونیستی).
بر اساس نظر تعدادی از تحلیلگران، توقف تنش به ترامپ فرصت میدهد تا به عنوان رئیسجمهوری قدرتمند ظاهر شود که قادر به خاموش کردن آتش درگیریها در منطقه و تلاش برای فراهم آوردن شرایط مناسب برای ثبات است؛ این همان چیزی است که کشورهای منطقه به دنبال آن هستند. با وجود استقبال محتاطانه از این توافق، محدود شدن آن به توقف تنش میان آمریکاییها و حوثیها (انصارالله) و عدم شمول آن به اسرائیل (رژیم صهیونیستی)، نشاندهنده تمایل واشنگتن برای فراهم کردن شرایط مناسب جهت مذاکره با تهران و دستیابی به اهداف آمریکایی است، حتی اگر این امر به قیمت اسرائیل (رژیم صهیونیستی) تمام شود.
در این مورد، تحولی مهم در رویکرد تصمیمگیرنده آمریکایی رخ داده است که همواره امنیت اسرائیل (رژیم صهیونیستی) را با امنیت ملی آمریکا مرتبط میدانست. این امر به ترامپ و دولت او برتری نسبت به دولت بایدن میدهد؛ دولتی که تنها به ارائه حمایت و پشتیبانی از رژیم صهیونیستی اکتفا کرد و سپس در مواجهه با تنشآفرینی حوثیها (انصارالله) در دریای سرخ ناتوان ماند. این رویکرد در قبال رژیم صهیونیستی، پیامدهایی را در پی خواهد داشت، از جمله استفاده لابی صهیونیستی از ابزارهای فشاری که در اختیار دارد در برابر ترامپ. با این حال، به نظر نمیرسد ترامپ که سالهای دوره دوم ریاستجمهوری خود را در ایالات متحده میگذراند، به چنین رویارویی اهمیت دهد. او ممکن است به فکر استفاده از رژیم صهیونیستی به عنوان بازوی واشنگتن برای تنبیه ایران و حمله به تأسیسات هستهای باشد، به ویژه در صورت شکست مذاکرات.
وزارت دفاع آمریکا تفاهمات با حوثیها (انصارالله) را با این بیان توجیه کرد که واشنگتن بر منافع آمریکا تمرکز دارد و زمانی را برای تغییر نظام در یمن اختصاص نخواهد داد، و پیت هگست، وزیر دفاع در این زمینه گفت: «ما حوثیها (انصارالله) را به طور کامل نابود نکردیم، و مسائل دیگری داریم که باید روی آنها تمرکز کنیم مانند ایران و چین.» او اشاره کرد که «هدف عملیات در یمن این است که حوثیها (انصارالله) بگویند تمام شدیم!» و خاطرنشان کرد که عملیات در دستیابی به اهداف نظامی کوشا بود.
عمان… واسطهای مورد قبول ایران
توافق آمریکا با حوثیها (انصارالله) نقش مهم عمان را به عنوان واسطه در این مذاکرات آشکار کرد، بر اساس اظهارات آمریکایی و بیانیه وزارت خارجه مسقط، که این امر آن را برای ادامه وساطت میان آمریکاییها و ایرانیها در مورد برنامه هستهای تهران تحریک میکند – زیرا دستیابی به توافقی میان واشنگتن و حوثیها (انصارالله) پیچیدهتر از مذاکره میان ایالات متحده و ایران به نظر میرسد – به ویژه اینکه دو طرف قبلا یک سلسله طولانی از مذاکرات با مشارکت تعدادی از کشورهای بزرگ را تجربه کرده بودند که منجر به امضای توافق هستهای در نیمه اول سال 2015 در دوران ریاست جمهوری سابق باراک اوباما شد، توافقی که واشنگتن در دوره اول ترامپ از آن خارج شد.
مسقط در تلاش است تا در پروندههای پیچیده و دشوار- به ویژه آنهایی که مربوط به ایران و شبهنظامیان تحت حمایت آن در منطقه است – حضور داشته باشد، به طوری که عمان در حال حاضر آرزو دارد دولت (دستنشانده) عدن را به گفتگو با حوثیها (انصارالله) سوق دهد – با هدف پایان دادن به جنگ و توافق بر سر یک راه حل سیاسی مسالمتآمیز. و بدون شک روابط مسقط با تهران به آن در ایفای این نقش و پذیرش آن توسط حوثیها (انصارالله) کمک کرد، اما با اتهامات مکرر از سوی متحدان دولت (دستنشانده) عدن مواجه میشود، مبنی بر ایفای نقش حامی و نجات دهنده برای گروهی که در واشنگتن و بسیاری از کشورهای جهان به عنوان تروریستی طبقهبندی شده است.
موضع دولت (دستنشانده) یمن
علیرغم اینکه دولت (دستنشانده) عدن که از ده سال پیش در جنگی علیه حوثیهای کودتاگر به منظور پایان دادن به کودتا و احیای دولت و نهادهای آن میجنگد، بمباران هوایی آمریکا علیه حوثیها (انصارالله) را فرصت خوبی برای تضعیف دشمنان تحت حمایت ایران خود دید، اما در تشدید نظامی و میدانی هیجانزده نبود، زیرا از یک سو هنوز برای ورود به رویارویی قاطع آماده نیست، و از سوی دیگر معتقد است که به راه انداختن جنگ علیه حوثیها (انصارالله) در زمانی که تحت آتش حملات آمریکا قرار دارند، آنها را تا حد زیادی از همدردی و حمایت مردمی در داخل و خارج محروم میکند. به ویژه اینکه حوثیها (انصارالله) موفق شدهاند خود را در موضع مدافعان غزه و فلسطین در برابر جنگی که اسرائیل (رژیم صهیونیستی) به راه انداخته قرار دهند و بنابراین ورود نیروهای دولتی (جنوبی) به جنگی تمام عیار علیه حوثیها (انصارالله) در این شرایط، به دشمنان خود برتری اخلاقی نامستحق از دیدگاه حداقل افکار عمومی داخلی- و برخی که تحت تأثیر روشهای تبلیغاتی حوثیها (انصارالله) قرار میگیرند – میدهد.
از این رو، تأثیر تفاهمات آمریکا کم به نظر میرسید، زیرا دولت (دستنشانده) یمن و متحدانش در خلیج فارس درک میکردند که موضع آمریکا با وجود اعلامهای پی در پی درباره تلاش برای نابودی نیروهای نظامی حوثیها (انصارالله)، بر یک روال واحد باقی نخواهد ماند. به این معنی که این موضوع تابع ارزیابی منافع آمریکا، اعم از تشدید تنش یا مذاکره است.
با این حال کسانی هستند که تفاهمات را به منزله تضعیف دولت (دستنشانده) یمن میبینند، به دلیل اعتراف ضمنی آمریکا به حوثیها (انصارالله) که آنها را به عنوان سازمان تروریستی طبقهبندی میکند، همچنین حوثیها (انصارالله) و برخی متحدانشان در منطقه توافق را یک پیروزی برای حوثیها (انصارالله) خواندند، پس از اینکه دولت آمریکا برای چندین هفته اعلام کرده بود که مصمم است حوثیها (انصارالله) را شکست داده و آنها را مجبور به توقف تنش در دریای سرخ با زور کند، نه با گفتگو و مذاکره.
این امر نشان دهنده یک ناکامی آمریکایی بود که حوثیها (انصارالله) آن را پیروزی برای خود قلمداد کردند، به ویژه اینکه خود توافق شامل توقف شلیک موشک به اسرائیل (رژیم صهیونیستی) نبود، با وجود اینکه پایان حملات به کشتیرانی بینالمللی به طور کلی را شامل میشد (که این بدان معناست که جلوگیری از هدف قرار دادن کشتیهای اسرائیلی بخشی از توافق است). با این حال توافق احساس پیروزی حوثیها (انصارالله) را مضاعف کرد و مهدی المشاط، رئیس شورای عالی سیاسی (بالاترین نهاد سیاسی نزد حوثیها (انصارالله)) گفت که «هیچ عقبنشینی از حمایت غزه به هر قیمتی وجود ندارد، و اعلام ترامپ پیروزی است که حمایت آمریکا از رژیم (اسرائیلی) را جدا میکند.» و اضافه کرد که آتشبس با ایالات متحده آمریکا شامل توقف حملات به اسرائیل (رژیم صهیونیستی) نمیشود.
سناریوهای محتمل
با وجود اینکه تفاهمات آمریکا با انصارالله (حوثیها) را میتوان از منظر روابط بینالملل یک «توافق ضروری» تلقی کرد، اما احتمال برخورد با آن از سوی هر دو طرف، فراتر از یک گزینه باقی مانده است. به ویژه آنکه رئیسجمهور آمریکا هنگام اعلام این تفاهمات، متذکر شد که جدیت حوثیها (انصارالله) را آزمایش خواهد کرد. همین موضوع را نیز رهبران انصارالله (حوثیها) با تأکید بر اینکه «اعلام آمریکا را آزمایش خواهند کرد و سپس آن را ارزیابی و تعیین خواهند کرد که آیا به آن پایبند خواهند بود یا خیر» بیان داشتند.
و از اینجا، برجستهترین سناریوهای محتمل برای این تفاهمات، با در نظر گرفتن شرایط فعلی محلی، منطقهای و بینالمللی، شامل سه سناریوی چندگانه است:
سناریوی اول) موفقیت محدود تفاهمات
نشانههای آن از طریق کاهش موقت حملات دریایی، ادامه تنش داخلی در یمن و باقی ماندن وضعیت دریایی تحت «نظارت نرم» آشکار میشود. کمین هر طرف برای دیگری -که از اظهارات همراه و پس از اعلام تفاهمات پیدا بود- و این سناریو موقتی خواهد بود در طول دورهای که مسائل منطقه منجمد میشوند تا زمانی که مذاکره در پرونده بزرگ برنامه هستهای ایران انجام شود.
سناریوی دوم) شکست تفاهمات و از سرگیری تنش
نشانههای آن از طریق نقض توافق توسط حوثی (انصارالله) ظاهر میشود و آنها سابقه طولانی در نقض دارند بدون اینکه اگر بخواهند دلیلی برای آن پیدا نکنند و این امر منجر به از سرگیری حملات هوایی آمریکا خواهد شد. یا ممکن است عکس آن رخ دهد که آمریکاییها شروع به حمله به حوثیها (انصارالله) کنند و این بار رهبران عالیرتبه را پس از فرسایش رهبران حرفهای و فنی میانی هدف قرار خواهند داد، به ویژه در صورت شکست توافق با تهران در مورد برنامه هستهای. در هر دو حالت این امر منجر به تشدید تنش سیاسی و نظامی در دریای سرخ خواهد شد.
سناریوی سوم) دستیابی به توافقات گستردهتر و جامعتر
این تفاهم که در حال حاضر در حد یک «توافق ضروری» باقی مانده است، میتواند به ثبات بیشتر و کاهش تنش بینجامد. این امر به نوبه خود، شرایط بهتری را برای انعقاد توافقات جدید و گستردهتر فراهم خواهد آورد؛ توافقاتی که از حدود تفاهم میان کاخ سفید و انصارالله (حوثیها) فراتر رفته و شامل کشورها و طرفهای دیگر و همچنین زمینهها و میادین دیگر درگیری شود.
از جمله اهداف این رویکرد، تشویق جامعه بینالمللی برای تبدیل تفاهم دوجانبه در شکل فعلی آن به یک مسیر مذاکراتی بزرگتر با حمایت بینالمللی و تلاش برای دستیابی به یک راهحل سیاسی جامع در یمن است. با این حال، تحقق این امر نیازمند موفقیت توافق واشنگتن و تهران در مورد برنامه هستهای نیز میباشد.
منبع: مرکز مطالعات و تحقیقات ابعاد
بازنویسی و ترجمه: تیم تحریریه یمن الاسلام