سیاست خارجی عربستان سعودی در طول زمان، تحت تأثیر رویکردهای واقعگرایانه، در شاخههایی همچون واقعگرایی کلاسیک، واقعگرایی تدافعی و اخیراً واقعگرایی تهاجمی قابل بررسی است. نوواقعگرایی، به عنوان یکی از شاخههای پارادایم واقعگرایی، در دهه ۱۹۷۰ توسط والتز توسعه یافت. واقعگرایی به ماهیت آنارشی نظام بینالملل باور دارد و آن را متشکل از واحدهایی میداند که بازیگران اصلی آن دارای حاکمیت ملی هستند و دولتها برای بقا و امنیت بر قابلیت داخلی تکیه دارند. از آنجا که قابلیتها یکسان و به صورت یکسان توزیع نشده است، دولتها با فرصتها و تهدیدهای متفاوت روبرو هستند.
واقعگرایی تهاجمی، شاخهای از نوواقعگرایی محسوب میشود که توسط مرشایمر توسعه یافت. این رویکرد بر این عقیده است که امنیت در نظام بینالملل کمیاب است، زیرا کسب امنیت نیازمند قدرت بیشتر در مقایسه با دیگر دولتهاست و تصاحب هرچه بیشتر قدرت به معنای تأمین امنیت بیشتر است. در این نظریه، دولتها به ویژه قدرتهای بزرگ نسبت به یکدیگر ترس و واهمه دارند و برای تأمین بقای خود به حداکثرسازی قدرت متوسل میشوند.
بنابراین، در تبیین و تبارشناسی سیاست خارجی عربستان در قبال جمهوری اسلامی ایران، به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی که مدلی از ساختار حکومتی اسلام بر مدار اسلام سیاسی ترسیم کرد، نخبگان سیاسی و حکام محافظهکار و اقتدارگرای پیرامونی، جمهوری اسلامی ایران را پرچالش ارزیابی میکنند. دولتهای مزبور که دچار ایستایی سیاسی هستند، همواره از تغییرات گسترده در محیط پیرامونی خویش، به ویژه تغییر از پایین به بالا، هراس دارند. از این رو، آبشخور تقابل عربستان سعودی با ایران از تضاد هویتی و تعارض منافع و… سرچشمه میگیرد و این تقابل از سال ۲۰۱۱، که آبستن تحولات و تغییرات اساسی در منطقه بوده، بیشتر مشهود است. از سال ۲۰۱۹ به بعد و با شکست سیاستهای عربستان در منطقه، این کشور با احتیاط و تردید، سیاست ریسکگریزی را دنبال میکند.
حلقههای چهارگانه سیاست خارجی عربستان
وزارت خارجه عربستان سعودی، اهداف و اصول سیاست خارجی این کشور را در چهار حلقه تعریف و مشخص کرده است که عبارتند از:
• حوزه خلیج فارس: تلاش جمعی برای ایجاد ثبات و امنیت، دفاع از امنیت و استقلال کشورهای شورای همکاری، عدم مداخله قدرتهای خارجی در امور داخلی کشورهای عربی خلیج فارس، تقویت همکاریها بین ریاض و سایر اعضای شورای همکاری، همکاری و هماهنگی بین کشورهای خلیج فارس در خصوص مسائل مهم بینالمللی و هماهنگی و همکاری بین کشورهای شورا در حوزه اقتصادی.
• حوزه عربی: ارتباط بین عربیت و اسلام، همبستگی عربی، واقعگرایی در میان کشورهای عربی و برادری عربی به عنوان مهمترین اصول و اهداف سعودیها محسوب میشود.
• حوزه جهان اسلام: همبستگی اسلامی، مقاومت در برابر تهاجم فرهنگی، گسترش سازمانهای اسلامی، تقویت نقش کشورهای اسلامی در نظم نوین بینالمللی و ارائه تصویر مناسبی از اسلام، از مهمترین این اصول و اهداف شمرده میشوند.
• حوزه بینالمللی: تعامل با جامعه بینالمللی و پایبندی به منشور سازمان ملل، عدم مداخله در امور سایر کشورها و ثبات بازار بینالمللی و رونق تجارت بینالمللی از مهمترین اهداف مورد توجه عربستان هستند.
محورهای اصلی سیاست خارجی عملی عربستان:
در عرصه عملی، اصول و اهداف کلان سیاست خارجی عربستان که به هفت امنیت و منافع ملی این کشور معطوف است را میتوان در قالب شش محور اصلی دستهبندی کرد که عبارتند از:
1. برتریجویی در محیط پیرامونی (شبه جزیره عربی)
2. موازنهسازی منطقهای در غرب آسیا
3. مرکزگرایی اسلامی-وهابی
4. ائتلافسازی بینالمللی و دموکراسیستیزی
5. ایرانهراسی
6. تضعیف محور مقاومت
منبع: سیاست و حکومت در عربستان سعودی، سید داوود آقایی
05
دسامبر
2025