در نظام حقوقی امارات، اصل تفکیک کامل قوا به صراحت در قانون اساسی ذکر نشده است، اما استقلال قوه قضائیه در ماده ۹۴ قانون اساسی مورد تأکید قرار گرفته است. ساختار قضایی کشور ترکیبی از اصول شریعت اسلامی و قوانین مدنی است. طبق قانون اساسی، شریعت منبع اصلی قانونگذاری به شمار میرود، هرچند قضات موظف به رعایت قوانین فدرال و مصوبات حقوقی الزامآور نیز هستند.
پیش از تشکیل دولت فدرال، هر شیخنشین نظام قضایی مستقلی داشت. پس از تأسیس امارات متحده عربی، «دادگاه عالی فدرال» به عنوان بالاترین مرجع قضایی ایجاد شد. این دادگاه در برخی موارد صلاحیت انحصاری دارد، اما در سایر حوزهها، امارتها میتوانند بر اساس قوانین محلی یا فدرال عمل کنند. سه امارت ابوظبی، دبی و رأسالخیمه همچنان سیستم قضایی مستقل خود را دارند که موازی با سیستم فدرال فعالیت میکند و احکام دادگاههای محلی آنها در موارد غیر مرتبط با دادگاه عالی فدرال قطعی است.
۱ـ دادگاه عالی فدرال
دادگاه عالی فدرال که در ابوظبی مستقر است، بر اساس ماده ۱۰ قانون فدرال سال ۱۹۷۳ فعالیت میکند. وظایف این دادگاه شامل موارد مهم و کلان زیر است:
رسیدگی به اختلافات بین امارتها یا بین امارتها و دولت فدرال
تفسیر قانون اساسی، قوانین فدرال و محلی
بررسی و تفسیر معاهدات بینالمللی و همچنین رسیدگی به جرایمی که مستقیماً بر منافع فدرال، بهویژه امنیت داخلی و خارجی تأثیر میگذارند، از دیگر وظایف مهم دادگاه عالی فدرال هستند.
ترکیب این دادگاه شامل یک رئیس، چهار قاضی اصلی و چند قاضی دیگر است که با حکم رئیس کشور، پیشنهاد شورای وزیران و تأیید شورای عالی اتحادیه (متشکل از حاکمان هفت امارت) منصوب میشوند.
۲ـ دادگاههای تجدیدنظر فدرال
بر اساس ماده ۶ قانون اساسی سال ۱۹۷۸، دادگاههای تجدیدنظر فدرال تأسیس شدهاند و مقر اصلی آنها در ابوظبی قرار دارد. با این حال، هر یک از امارتها میتوانند دادگاه تجدیدنظر مستقل خود را نیز داشته باشند.
این دادگاهها مسئول بررسی درخواستهای فرجامخواهی از احکام صادرشده در دادگاههای بدوی فدرالی هستند و حوزههای زیر را شامل میشوند:
پروندههای کیفری
دعاوی مدنی، تجاری و اداری
مسائل مربوط به احوال شخصیه (ازدواج، طلاق، ارث و …)
آرای این دادگاهها معمولاً قطعی و لازمالاجراست، مگر در موارد خاص که در قانون مشخص شده است. قضات این دادگاهها با حکم رئیس دولت و پیشنهاد وزیر دادگستری منصوب میشوند و وزیر دادگستری نیز بر عملکرد آنها نظارت دارد.
۳ـ دادگاههای بدوی فدرال
دادگاههای بدوی فدرال نیز بر اساس همان ماده ۶ قانون اساسی سال ۱۹۷۸ شکل گرفتهاند و مقر اصلی آنها در ابوظبی است. این دادگاهها، نخستین مرجع رسیدگی به پروندههای حقوقی، کیفری، اداری و احوال شخصیه در سطح فدرال هستند. با این وجود، هر امارت میتواند دادگاه بدوی مختص به خود را نیز داشته باشد.
انتصاب رئیس و قضات این دادگاهها نیز مانند سایر سطوح قضایی با پیشنهاد وزیر دادگستری و حکم رئیس دولت انجام میپذیرد و نظارت کلی بر عملکرد آنها در اختیار وزارت دادگستری است.
۴ـ شورای عالی قضایی فدرال
این شورا با هدف تضمین استقلال قوه قضائیه تشکیل شده و نقشی کلیدی در مدیریت دستگاه قضایی ایفا میکند. وظایف اصلی شورای عالی قضایی فدرال عبارتاند از:
اظهار نظر درباره موضوعات مربوط به دستگاه قضایی و دادستانی
ارائه پیشنهاد برای اصلاحات در ساختار قضایی
تصمیمگیری درباره انتصاب، ارتقاء یا برکناری قضات و اعضای دادستانی
اجرای سایر وظایفی که قانون به آن محول کرده است
شورای عالی قضایی از هفت عضو تشکیل میشود که ریاست آن بر عهده وزیر دادگستری است و معاون
او نیز در این شورا حضور دارد.