بر اساس نظام حقوقی قطر، امیر کشور فرماندهی کل نیروهای مسلح را بهعهده دارد و اعضای خانواده سلطنتی در بسیاری از مناصب کلیدی نظامی حضور دارند. نیروهای مسلح قطر متشکل از سه شاخه اصلی هستند: نیروی زمینی ((QALF، شامل گارد امیری، نیروی هوایی و نیروی دریایی.
۱ـ اندازه و سرمایهگذاری امنیتی
تا سال ۲۰۲۵، مجموع نیروهای فعال قطر حدود ۱۵٫۰۰۰ نفر است: تقریباً ۱۰٫۰۰۰ نفر نیروی زمینی (شامل گارد امنیتی)، ۳٫۰۰۰ نفر نیروی دریایی، و ۲٫۰۰۰ نفر نیروی هوایی. همچنین بودجه نظامی قطر در سال ۲۰۲۳ حدود ۵٪ از تولید ناخالص داخلی کشور بوده که نشاندهنده اولویت بالای دفاعی در سیاست امنیت ملی آن است.
۲ـ نقش منطقهای و همکاریهای دفاعی
قطر بهعنوان متحد اصلی آمریکا در خلیج فارس، میزبان فرماندهی منطقهای CENTCOM است و در پایگاه هوایی العُدید بیش از ۸٬۰۰۰ نیروی ایالات متحده مستقر هستند. همچنین با چند کشور کلیدی همچون آمریکا، فرانسه و انگلیس قراردادهای دفاعی امضا کرده و بهعنوان متحد عمده غیرناتو شناخته میشود. قطر همچنین در چارچوب شورای همکاری خلیج فارس (GCC) در چارچوب نیروهای سپر شبهجزیره فعال است.
۳ـ تکامل و مدرنسازی پس از جنگ خلیجفارس
در جنگ ۱۹۹۱ عراق، قطر با مشارکت در عملیات بینالمللی علیه نیروهای عراق، نقش مهمی ایفا کرد. پس از آن، روند گستردهای از تجهیزات و توانمندسازی آغاز شد، شامل توافق ۴۰۰ میلیون دلاری برای تجهیزات و آموزش با ایالات متحده در سال ۲۰۰۸ ، و مشارکت در عملیات “حامی متحد” جهت اعمال منطقه پرواز ممنوع بر فراز لیبی در مارس ۲۰۱۱.
۴ـ نیروی زمینی (Land Force)
نیروی زمینی بزرگترین شاخه نیروهای مسلح قطر است و تقریباً بر ۱۰٫۰۰۰ نفر استوار است. این نیروها شامل گردانهای پیادهنظام، زرهی، توپخانه، دفاع هوایی، نیروهای ویژه و گارد امیری هستند. آموزشهای حرفهای از سوی شرکای غربی و تمرینهای مشترک با کشورهای اروپایی و آمریکایی باعث ارتقا توان تروریسمستیز این نیروها شده است. قطر همچنین برنامه ۲۰۳۰ خود را برای تقویت ساختاری، از جمله افزودن چند گردان چرخدار و مکانیزه تصویب کرده است.
۵ـ نیروی دریایی (Emiri Navy)
نیروی دریایی قطر با حدود ۲,۵۰۰ نفر پرسنل، نزدیک به ۱۲۳ شناور مختلف را در اختیار دارد. در سالهای اخیر، نوسازی گستردهای صورت گرفته که شامل تحویل چهار فروند کوروت کلاس Al Zubarah ساخت شرکت ایتالیایی فینکانتیری (Fincantieri) در سالهای ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ بوده است. همچنین، کشتی آمفیبی Al-Fulk در دسامبر ۲۰۲۴ به نیروی دریایی پیوست. علاوه بر این، قرارداد ساخت کشتیهای تندرو موشکدار ۵۰ متری نیز با ترکیه منعقد شده است.
۶ـ نیروی هوایی (Air Force)
ناوگان هوایی قطر شامل:
۱ـ ۳۶ فروند Dassault Rafale فرانسوی
۲ـ ۲۴ فروند Eurofighter Typhoon اروپایی (با سفارش ۱۲ فروند اضافی در دسامبر ۲۰۲۴)
۳ـ ۳۷ فروند F-15QA Eagle II آمریکایی با مجموع سفارشات احتمالی تا ۴۸ فروند
۴ـ هلیکوپترهای AH-64E Apache (۲۴ فروند) و پهپادهای MQ-9 Reaper( ۸ واحد) در قرارداد ۲۰۲۵ به ارزش حدود ۱٫۹۶ میلیارد دلار
۵ـ پهپادهای Bayraktar TB2 ساخت ترکیه (۶ واحد)
۷ـ چشمانداز مدرنسازی
قطر با برنامه ارتقای گسترده، تجهیزات پیشرفتهای شامل تانکهای Leopard 2A7+، خودروی زرهی Piranha V، و نفربرهای VBCI تهیه کرده است. قرارداد آتی برای بیش از ۴۹۰ خودروی VBCI نیز در جریان است و سامانههای توپخانهای پیشرفته مانند PzH 2000 و RCH 155 در حال انتقال هستند.
پایگاههای هوایی قطر، بهویژه پایگاه هوایی العدید (Al Udeid Air Base)، نقش کلیدی در سیاست دفاعی و همکاریهای نظامی قطر با ایالات متحده دارد. در ادامه شرحی جامع و بهروز درباره پایگاهها و همکاریهای نزدیک نظامی قطر با آمریکا ارائه میشود:
پایگاههای هوایی قطر و همکاری با آمریکا
۱ـ پایگاه هوایی العُدید (Al Udeid Air Base)
مهمترین و بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در خاورمیانه
۱ـ موقعیت: ۳۰ کیلومتری جنوب غرب دوحه
۲ـ ظرفیت: بیش از ۱۱۰ هواپیمای نظامی از جمله بمبافکنهایB-52، جنگندههای F-15 و تانکرهای سوخترسان (KC-135)
۳ـ نیروهای مستقر: حدود ۸٬۰۰۰ نیرو از ارتش آمریکا، همچنین نیروهایی از انگلیس، استرالیا و سایر متحدان ناتو
۴ـ کارکرد استراتژیک:
ـ مقر فرماندهی CENTCOM Forward فرماندهی مرکزی ایالات متحده در منطقه
ـ مرکز فرماندهی عملیات هوایی در خاورمیانه، آسیای مرکزی و شمال آفریقا (MENA)
ـ کنترل عملیات نظامی در عراق، افغانستان، سوریه، یمن، و خلیج فارس
ـ در سالهای اخیر، قطر بیش از ۸ میلیارد دلار برای توسعه زیرساختهای این پایگاه سرمایهگذاری کرده است.
۲ـ سایر پایگاههای هوایی و تسهیلات دفاعی
علاوه بر العدید، پایگاههایی مانند پایگاه هوایی الدوحه (Doha Air Base) و برخی باندهای پشتیبانی در مناطق نفتی (مثل دخان) نیز در مواقع اضطراری استفاده میشوند، اما العدید تنها پایگاه تمامعیار و مجهز به استانداردهای عملیاتی ناتو در قطر است.
۳ـ سطح همکاری دفاعی قطر و آمریکا
۱ـ قرارداد دفاعی دوجانبه (Bilateral Defense Cooperation Agreement) بین قطر و آمریکا در سال ۱۹۹۲ امضا شد، و چندین بار بهروزرسانی شده است.
۲ـ قطر یکی از متحدان اصلی غیرناتو (Major Non-NATO Ally – MNNA) ایالات متحده است.
همکاریها شامل:
ـ آموزش نظامی پرسنل قطری در آمریکا
ـ انتقال تکنولوژی و تسلیحات پیشرفته مانند F-15QA و سامانههای دفاع هوایی
ـ مانورهای مشترک مانندEagle Resolve و Iron Falcon
۴ـ اهمیت ژئوپلیتیکی پایگاه العدید برای آمریکا
۱ـ نقطه حیاتی برای بازدارندگی در برابر تهدیدات ایران
۲ـ جایگزین پایگاههای آسیبپذیر در عراق و افغانستان
۳ـ دسترسی سریع به مسیرهای هوایی منطقهای، از جمله تنگه هرمز، دریای سرخ و اقیانوس هند
۴ـ از سال ۲۰۲۱، واشنگتن تصمیم به انتقال کامل فرماندهی عملیات هوایی منطقهای از قطر به ایالات متحده گرفته، اما حضور میدانی همچنان فعال است.