درک نظام انتخاباتی عراق برای تحلیل رقابت شدید میان ۳۱ ائتلاف و دهها نامزد مستقل برای کسب ۳۱۹ کرسی پارلمان ضروری است. این نظام بر پایهی حوزههای انتخابیه واحد استانی و فرمول پیچیده سنتلیگو ۱.۷ استوار است که توازن حزبی و نمایندگی نسبی را هدف قرار میدهد. در ادامه، مکانیزم رأیدهی، توزیع سهمیهها و مراحل قانونی بررسی نتایج را به صورت جامع بررسی خواهیم کرد.
مکانیزم محاسبه آراء در نظام انتخاباتی عراق
نظام انتخاباتی کنونی عراق بر اساس اصلاحیههای سال ۲۰۱۸ (اصلاح مجدد در ۲۰۲۳) طراحی شده است و یکی از پیچیدهترین مدلهای منطقهای به شمار میآید. این سیستم تلاش دارد تا با حفظ نمایندگی نسبی، فضای سیاسی را میان احزاب گوناگون توزیع کند.
فرمول سنتلیگو ۱.۷ و حوزه انتخابی واحد
بر اساس اظهارات کارشناسان، نظام حاکم، هر استان را بهمنزلهی یک حوزه انتخاباتی واحد در نظر میگیرد و آرای کسب شده در آن استان، سهم آن حوزه از کرسیهای پارلمان را مشخص میکند. محاسبهی سهم هر کرسی بر پایهی فرمول سنتلیگو (سنتلاگه) ۱.۷ انجام میشود.
این فرمول، از روشهای نمایندگی نسبی اصلاحشده است که آرای هر فهرست را متوالی تقسیم بر اعداد فرد (۱.۷، ۳، ۵، ۷ و…) میکند تا سهم هر ائتلاف از کرسیهای حوزه انتخاباتی مشخص شود. هدف اصلی این روش، تقویت توازن سیاسی و حضور احزاب در پارلمان است، هرچند که ممکن است سهم نمایندگی فردی را در برابر قدرت ائتلافها کاهش دهد. رقابت میان ۳۱ ائتلاف، ۳۸ حزب و ۷۵ فهرست مستقل در این دوره، شدت این مکانیزم را به وضوح نشان میدهد.
سهمیههای پارلمان: تضمین نمایندگی زنان و اقلیتها
قانون انتخابات عراق برای تضمین حضور مؤثر گروههای خاص در مجلس نمایندگان، دو نوع سهمیه (کوتا) را در نظر گرفته است.
سهمیه اجباری زنان (کوتا)
بر اساس قانون، دستکم ۲۵٪ از مجموع کرسیهای مجلس نمایندگان باید به زنان اختصاص یابد. این سهمیه نقش کلیدی در ساختار پارلمان عراق ایفا میکند.
نحوه تکمیل سهمیه زنان:
* ابتدا، کرسیها از میان زنانی که بالاترین آراء فردی را در فهرستهای پیروز کسب کردهاند، پر میشود.
* اگر با این روش سهمیه ۲۵٪ تکمیل نشود، از میان زنانی که در فهرستهای غیرپیروز بیشترین رأی را داشتهاند، برای رسیدن به حداقل تعیینشده استفاده خواهد شد.
این سازوکار، فارغ از پیروزی یا شکست کلی ائتلافها، حضور قابل توجه زنان را تضمین میکند.
کرسیهای مخصوص اقلیتها
برای اقلیتهای قومی و دینی، کرسیهایی ویژه در نظر گرفته شده است تا صدای آنها در پارلمان شنیده شود. این کرسیها به نامزدهایی از همان گروهها تعلق میگیرد که بیشترین رأی فردی را کسب کردهاند.
اقلیتهایی که دارای سهمیه مشخص هستند:
* مسیحیان
* صابئه مندایی
* ایزدیها
* شبکها
* کردهای فیلی
جدول زمانی و فرآیند پیچیده اعتراضات انتخاباتی
فرآیند بررسی و تأیید نتایج انتخابات، یک روند چندمرحلهای است که تحت نظارت نهادهای قضایی ویژه قرار دارد.
از سکوت تا نتایج نهایی
* دوره سکوت انتخاباتی: از ۲۴ ساعت پیش از روز رأیگیری آغاز میشود و هرگونه تبلیغ در آن ممنوع است.
* نتایج اولیه: معمولا ظرف ۲۴ ساعت پس از پایان رأیگیری اعلام میشود.
* نتایج نهایی و رسمی: پس از تکمیل بررسیهای الکترونیکی و دستی (در صورت نیاز) و رسیدگی به اعتراضات، اعلام میشود.
در صورتی که در نتایج برخی حوزهها اختلاف یا شبههای مشاهده شود، با تصمیم نهاد قضایی ویژه انتخابات، بازشماری دستی انجام خواهد گرفت.
مراحل رسیدگی به شکایات قضایی
ائتلافها و نامزدها تا ۷۲ ساعت پس از اعلام نتایج فرصت دارند تا شکایت خود را به کمیسیون مستقل عالی انتخابات ارائه دهند.
۱ـ بررسی کمیسیون: کمیسیون به شکایت رسیدگی میکند.
۲ـ ارجاع قضایی: در صورت رد شکایت، امکان ارجاع موضوع به هیئت قضایی انتخابات وجود دارد.
۳ـ تصمیم الزامآور: این هیئت که وابسته به شورای عالی قضایی است، ظرف ۱۰ روز تصمیم نهایی و الزامآور خود را صادر میکند.
۴ـ تأیید نهایی: در نهایت، نتایج برای تأیید نهایی به دادگاه فدرال عالی فرستاده میشود.
شفافیت رأیدهی و مجازاتهای قاطع تقلب
برای اطمینان از صحت و شفافیت آرا، تدابیر امنیتی و قانونی سختگیرانهای در نظر گرفته شده است.
سامانه بیومتریک و شرایط رأیدهندگان
کمیسیون انتخابات برای تضمین شفافیت و جلوگیری از رأیدهی مضاعف، از سامانه بیومتریک (اثر انگشت الکترونیکی) با همکاری وزارتخانههای کشور و برنامهریزی استفاده میکند.
شرایط الزامی رأیدهنده:
* عراقیالاصل و دارای اهلیت قانونی
* حداقل ۱۸ سال سن
* دارای کارت رأیدهنده الکترونیکی
مجازاتهای اداری و کیفری تقلب
تخلفات انتخاباتی در عراق جرم محسوب میشوند و مجازاتها شامل دو بخش است که به شرح زیر اعمال میگردد:
* مجازات کیفری: این مجازاتها شامل حبس یا جریمه نقدی است. جریمه ممکن است تا سقف ۵ میلیون دینار عراقی (حدود ۳۷۸۰ دلار) باشد و برای افرادی در نظر گرفته میشود که در اعمالی نظیر جعل برگه رأی، سرقت آن، اعمال زور بر رأیدهندگان، یا رأی دادن به جای دیگران دخالت داشتهاند.
* مجازات اداری: این نوع مجازات توسط کمیسیون یا هیئت قضایی انتخابات صادر میشود و میتواند شامل حذف نام نامزد متخلف از فهرست یا ابطال نتایج حوزههایی باشد که در آن تقلب ثابت شده است.
برای اطلاعات بیشتر درباره قوانین تخلفات، میتوانید به [قانون انتخابات عراق شماره ۱۲ سال ۲۰۱۸] مراجعه کنید.
انحلال و تشکیل مجلس جدید
از اتمام رسیدگی به اعتراضها و تأیید نهایی نتایج توسط دادگاه عالی فدرال، مسیر برای تشکیل پارلمان جدید باز میشود.
طبق قانون اساسی، رئیسجمهور موظف است ظرف ۱۵ روز پس از تأیید نتایج، مجلس جدید را برای برگزاری نخستین جلسه دعوت کند. مجلس کنونی نیز تا تاریخ تعیین شده به کار خود ادامه داده و پس از آن با تصمیم رسمی هیئت رئیسه، منحل خواهد شد. این تصمیم بر اساس بند اول اصل ۵۶ قانون اساسی عراق اتخاذ میشود.